Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

11. Uitspraak en spelling √

De fonetische symbolen die gebruikelijk zijn om de uitspraak van het Spokaans mee te beschrijven, zijn reeds in Hoofdstuk 10, tezamen met het alfabet, behandeld. We zullen ons nu bezighouden met de volgende onderwerpen:

1. uitspraak
2. vocaallengte en accent (vanaf § 11.17)
3. spelling/uitspraakvariaties, hoofdletters en afbreken (vanaf § 11.32)

11.2   ad § 11.1   A. Uitspraak

Sommige lettercombinaties hebben een eigen uitspraak, onafhankelijk van de uitspraken van de letters apart:

11.3

Van een aantal letters of lettercombinaties uit § 11.2 wordt de uitspraak beïnvloed door hun positie binnen het woord:

Vocalen

11.4

Consonanten

11.5

11.7

In clusters worden één of meer consonanten dikwijls gedeleerd (ofwel: niet uitgesproken). Hoe meer consonanten een cluster bevat, hoe groter de kans op deletie. In clusters met slechts twee consonanten vindt maar in enkele gevallen deletie plaats, bijvoorbeeld: ljeðâget [ledâget] (veenbes) (zie ook § 11.4; de ð is tot d gereduceerd); holfe [ho:fe] (half; helft); belp [beL] (dier); gress [ges] (ik) (alleen in poëtisch taalgebruik wordt de r uitgesproken; zie ook § 70.6).1
In clusters van drie of meer consonanten wordt in ieder geval een eind-j gedeleerd (behoudens de uitzonderingen genoemd in § 11.4 letter j): ÿstrjôfje [ÿstôfje] (verlenen); stjôft [stôft] (aanblik).
Andere deleties: ômpste [ômste] (zich vermeien); sfsyce [sfyke] of [sefyke] (aantonen); jesfsâ [jefsâ] of [jestâ] (strijd); sfiylmpe [sfîmpe] (vergiftigen); armt [ant] (aan); quamptûne [kúwantûne]2 (winnen); liftkar [lifkar] (oud); pretšÿr [prešÿjer] (stem).

De cluster str klinkt in de meeste gevallen als [st] en mag ook zo geschreven worden: óstre = óste [óste] (ondermijnen); ôstrommente = ôstommente [ôsto:mente] (van belang zijn); qustre = quste [kúste] (verlegen). De uitspraak [str] wordt voornamelijk op het toneel en bij declamaties gehoord.
In leenwoorden echter vindt géén deletie plaats: strâle [strâle] (stralen; uitzenden); cônstrukšo [kônstrukšo] (constructie).
Als deletie van de r leidt tot homofonie (omdat er reeds een ander woord bestaat met de combinatie st), dan wordt de r niet gedeleerd: strôle [strôle] ~ stôle [stôle] (stoken ~ roeien).
Zie verder in het woordenboek voor de eventuele uitzonderingen.

11.9

Bij woorden die met twee vocalen beginnen komt dikwijls aferesis voor, oftewel de beginvocaal wordt gedeleerd. Omdat tussen twee vocalen een [w] uitgesproken wordt (§ 11.5 letter w), houdt deletie dus in dat het woord nu met [w] begint. Aferesis doet zich vooral voor als de tweede vocaal verlengd is (zie ook § 11.10): yargeloh [waRgelôH] (met betrekking tot); ôave [wave] (wuiven); uokk [wo:k] (rook); yelles [we:les] (gerucht).
Als aferesis leidt tot homofonie, zal in één van de woorden geen aferesis plaatsvinden: eott [ewo:t] ~ ÿott [wo:t] (weeklacht ~ pak slaag) (de e van eott wordt dus niet gedeleerd); yelfte [yweLfte] ~ welfte [weLfte] (openhartig zijn ~ zwikken). Een uitzondering vormt de aferesis bij ûice [wike] (ingaan op), die toegestaan is hoewel dit woord nu hetzelfde klinkt als wike (baden).1
Op het toneel en bij declamaties mag aferesis altijd achterwege blijven, en bovendien mag het achterwege blijven indien de duidelijkheid dat vereist. Of woorden al dan niet voor aferesis in aanmerking komen is in de woordenboeken aangegeven.

In woorden met drie of meer lettergrepen waarin een van de vocalen verlengd is, kunnen een of meer van de overige vocalen tot een sjwa [ê] gereduceerd worden. Soms vindt er een complete vocaaldeletie plaats: ommonecoliy [o:mênêkolî] of [o:mnêkolî] (stoot, duw); taušâmelle [tawêšême:le] (misbruik maken van); ÿozzije [wo:zêje] of [wo:zje] (bezetten) (zie ook § 11.9 voor deletie van de beginvocaal).
Ook geografische namen zijn vaak gevoelig voor reductie of deletie: Spooksoliy [spowêksolî] of [spwôksolî]1 (Spokanië); Panosarejee [panêsêrejé]; Seertzeekoles [sîtsîkoLs]; Lammafin [la:mfin] of [la:mfên].
In alle gevallen wordt in (zeer) verzorgd taalgebruik een dergelijke reductie of deletie vermeden. Alleen de plaatsnaam Seertzeekoles wordt uitsluitend zo uitgesproken als hierboven aangegeven (er is dus geen "regelmatige" uitspraak).

Als in een zin een woord met een vocaal begint, en het eraan voorafgaande woord eindigt met een consonant, dan wordt deze consonant uitgesproken alsof hij de beginconsonant van het eropvolgende woord was. Er vindt dus een verschuiving van de woordgrens plaats (zogenoemde "consonantische dislocatie"). Dit verschijnsel is met name goed waar te nemen in langzaam gesproken taal, waarbij de woordgrenzen duidelijk hoorbaar zijn. Bijvoorbeeld:

Spokaniërs schijnen een Spokaans sprekende buitenlander in de meeste gevallen te herkennen aan het feit dat deze de consonantische dislocatie veronachtzaamt.

Als het ene woord eindigt op een zogenoemde rekklank1 die identiek is aan de rekklank waarmee het volgende woord begint, vervaagt de woordgrens (of liever: de pauze tussen de twee woorden) en vindt er consonantverlenging plaats, of liever: de woordgrens wordt nu gemarkeerd door een verlengde consonant. We zullen dit met enkele voorbeelden illustreren, waarbij we uitgaan van langzaam uitgesproken woordgroepen:

Enclise komt vooral voor bij de lidwoorden ef en eft, en houdt in dat deze lidwoorden qua uitspraak een deel van het voorafgaande woord worden. Dat voorafgaande woord is meestal een voorzetsel, maar het kan ook de neutrale/definitieve vorm van een werkw. of een infinitief zijn (eindigend op -e of -a).
We onderscheiden twee vormen van enclise: óf de eindvocaal van het voorafgaande woord blijft behouden (zie a.), óf de begin-e van het lidw. blijft behouden (zie b.). Als de eindvocaal eveneens een e is, is er geen verschil tussen a. en b. Bijvoorbeeld:

Behalve bij ef en eft, wordt enclise niet als correct beschouwd. Tussen twee vocalen van verschillende woorden wordt dan een glottisslag geprefereerd:

In verzorgd taalgebruik werkt regressieve assimilatie alleen op de l (varianten [l] en [L]), op de m (varianten [m] en [n]), op de n (varianten [n] en [m]) en op de r (varianten [r] en [R]). Dit is besproken in § 11.4. Deze assimilatieverschijnselen doen zich ook voor over de woordgrenzen heen (dus uitwendige assimilatie of sandhi). Vergelijk:

11.15

Andere assimilatieverschijnselen komen alleen in minder verzorgde en/of snel gesproken taal voor, en ze blijven bovendien beperkt tot uitwendige assimilatie. Hierbij is het opvallend dat stemloze consonanten zich in principe altijd aanpassen aan stemhebbende, en nooit andersom:

Een eind-n wordt soms als [m] uitgesproken indien het volgende woord met [k] begint: eft markiyn kamo [et maRkîm kamo] (een gulzige kameel).
Hierdoor wordt voorkomen dat de n tot [ñ] (als ng in N. "eng") assimileert, een onbekende klank in het Standaardspokaans.
Assimilatie binnen een woord komt in principe niet voor, zelfs niet in minder verzorgd taalgebruik. Alleen bij enkele onscheidbare samenstellingen is assimilatie mogelijk: fesðée [festjéwe]1 (afdrukken).

Alle assimilatieverschijnselen, behalve die welke genoemd zijn in § 11.14, kunnen vermeden worden door epenthesis, ofwel sjwa-insertie. Het Spokaans gebruikt hier een zeer korte [ê], die fonetisch voorgesteld wordt door [°]:

Ook de minder correcte uitwendige assimilatie kan worden voorkomen door epenthesis:

11.17   ad § 11.1   B. Vocaallengte en accent

In het Spokaans zijn lange en korte vocalen distinctief. In de spelling komt vocaalverlenging tot uitdrukking in de dubbel geschreven consonant onmiddellijk achter deze vocaal; vergelijk:

11.18

Het Spokaans kent twee soorten woordaccent:1

1. variabel accent
2. gefixeerd accent

Het variabele accent ligt altijd op de vóórlaatste lettergreep. Als er een lettergreep achteraan toegevoegd wordt (bijvoorbeeld een suffix), verschuift het accent een lettergreep naar rechts, naar de nieuwe voorlaatste lettergreep. Evenzo verschuift het accent een lettergreep naar links als er een lettergreep wegvalt (bijvoorbeeld als van een werkwoord een stam gevormd wordt door de infinitief-e eraf te halen). Vandaar de term "variabel accent":

Het gefixeerde accent kan alleen op een verlengde vocaal liggen, en elke verlengde vocaal heeft per definitie een gefixeerd accent. Als er een lettergreep achteraan toegevoegd wordt (bijvoorbeeld een suffix), of er wordt een lettergreep weggehaald, verandert er niets aan de plaats van het accent; vandaar de naam "gefixeerd".1 Vergelijk ook de voorbeelden in de vorige paragraaf:

Komen er twee of meer verlengde vocalen in één woord voor, dan valt het gefixeerde accent altijd op de eerste verlengde vocaal:

In snelle spreektaal blijft de tweede (dus ongeaccentueerde) vocaalverlenging dikwijls achterwege, dus: [a:fiwonose] en [nelatî:ketâ].

11.20

Bij de behandeling van de resultatief (Hoofdstukken 61–63) zal blijken hoe een variabel accent omgezet kan worden in een gefixeerd accent op de laatste lettergreep:

De oppositie variabel ~ gefixeerd is dus niet alleen fonetisch, maar ook morfosyntactisch.

11.21

In een aantal gevallen is er sprake van een gefixeerd accent, zonder dat dit tot uitdrukking komt in een eropvolgende consonantverdubbeling:

1. bij werkwoorden in de definitieve en toekomende tijd;
2. bij werkwoorden die een modaal suffix dragen;
3. bij verscheidene samengestelde woorden;
4. bij verscheidene geografische namen.

11.22   ad § 11.21   1.

Werkwoorden in de definitieve tijd eindigen op het suffix -a (§ 111.42) en in de toekomende tijd op -u (§ 111.57). Het accent ligt bij dergelijke vormen op deze -a of -u, en de geaccentueerde vocaal mag kort of lang uitgesproken worden:

Bij de definitieve tijd op -a vindt feitelijk hetzelfde procédé plaats als bij de vorming van de resultatief in § 11.20: het accent verschuift naar de laatste lettergreep en wordt gefixeerd. Dat het infinitief-suffix -e hierbij in -a verandert heeft een historische reden: in het Oudspokaans eindigden werkwoorden op het suffix -el. Door verdubbeling van de l werd een gefixeerd accent gecreëerd, geheel analoog aan de tegenwoordige resultatiefvorming.1 Vergelijk de Oudspokaanse vorming van de definitieve tijd in a. met de huidige resultatiefvorming in b.:

Maar bij de verbale vorm in a. heeft zich een klankwijziging voorgedaan, die bij de nominale vorm in b. achterwege is gebleven: de oude uitgang †-ell [e:L] is gerond en gevocaliseerd tot [a:], wat tegenwoordig ook als zodanig geschreven wordt: -a. En omdat er geen orthografische indicatie (ofwel: consonantverdubbeling) meer is waaruit blijkt dat hier sprake is van een lange a, wordt deze letter tegenwoordig dikwijls kort uitgesproken.
Voor de vorming van de toekomende tijd op -u geldt een analoge redenering (zie ook § 111.24).

Dat er bij de definitieve en toekomende tijd sprake is van een gefixeerd accent, en niet van een variabel accent dat toevallig op de laatste lettergreep valt, wordt aangetoond als definitieve of toekomende tijdsvormen gesuffigeerd worden: in dat geval blijft het accent op de a, resp. u, en verschuift niet naar rechts. Vergelijk de neutrale tijd op het suffix -e, waarbij het accent variabel is (en dus consequent op de voorlaatste lettergreep valt), met de definitieve tijd op -a:

11.24

De tempussuffixen -a en -u leggen zo'n sterke claim op het accent, dat werkwoorden die van zichzelf reeds een gefixeerd accent hebben, dit kunnen verliezen ten gunste van het accent op deze -a of -u:

Spokaans-taligen op Berref zijn eerder geneigd om het accent naar de suffixen -a of -u te verschuiven dan Spokaans-taligen in andere delen van het land. Accentuering van de suffixen -a en -u bij werkwoorden met een gefixeerd accent komt echter algemeen voor als de definitieve of toekomende tijd extra benadrukt wordt:

11.25   ad § 11.21   2.

Als er achter een werkwoordstam een modaal suffix toegevoegd wordt, verschuift het oorspronkelijk variabele accent níét in de richting van dit suffix, maar blijft op de plaats die het reeds bij de infinitief had: het is nu een gefixeerd accent geworden (hoewel het de kenmerkende eigenschap van vocaalverlenging mist):1

Zie verder Hoofdstuk 110.

Bij verscheidene samengestelde woorden is het variabele accent vervangen door een gefixeerd accent op de eerste lettergreep (waarbij géén vocaalverlenging plaatsvindt). Deze bijzondere accentvorm dient meestal om een dergelijke samenstelling te onderscheiden van een overigens identiek woord, bijvoorbeeld:

In a. wordt de prefix-status van su- gemarkeerd door het accent erop te leggen. In suâpe met de betekenis 'trekken' is su daarentegen géén prefix.
In b. is fes (in) in beide gevallen een prefix, maar dit wordt in de scheidbare samenstelling fes-âlbe gemarkeerd door het accent erop te leggen. De onscheidbare samenstelling fesâlbe draagt het accent daarentegen op de normale (voorlaatste) positie.
Zulke bijzondere vormen van het gefixeerde accent zijn onvoorspelbaar, en daarom worden ze in woordenboeken aangegeven.

Bij enkele samengestelde woorden met een oorspronkelijk gefixeerd accent heeft de eerste lettergreep het accent gekregen, geheel analoog aan wat er in § 11.26 gezegd is. Vergelijk a. en b. uit de vorige paragraaf met:

11.28   ad § 11.21   4.

Ook in geografische namen komt soms een gefixeerd accent voor, zonder dat dit met consonantverdubbeling gemarkeerd is, en dikwijls zonder dat er van vocaalverlenging sprake is:

Letterwoorden die "per letter" uitgesproken worden, hebben een gefixeerd accent op de voorlaatste lettergreep. Als de voorlaatste lettergreep identiek is aan de gehele naam van de letter, kan er vocaalverlenging plaatsvinden (zoals bij de S, T en H in (1), (2) en (3)). Vergelijk:

Zie ook § 10.17 voor "lange" en "korte" letternamen (zoals haji of ha voor de letter h; of u-pira of û voor de letter û).

11.30

De zinsmelodie in het Spokaans, met zinsaccent, toonhoogtes en dergelijke is nog niet voldoende onderzocht. Een aantal kenmerken is evenwel duidelijk te onderscheiden en geldt voor (bijna) het gehele Spokaanse taalgebied.
Het zinsaccent (= meest prominente woordaccent in een zin) wordt door pragmatische factoren bepaald. In een "neutrale" zin (waarin geen enkel element met opzet benadrukt wordt) valt het zinsaccent altijd binnen het predicaat. Over het algemeen kan het zinsaccent als volgt beschreven worden, ongeacht op welk woord het in de zin valt, en ongeacht de reden waarom het juist op dít woord valt (de pragmatische reden):

1. Als het zinsaccent op een korte vocaal (dus meestal met variabel accent) valt, zal deze vocaal een relatief hogere toon hebben dan de overige geaccentueerde vocalen in de zin. Deze toonstijging valt bij de eerstvolgende ongeaccentueerde lettergreep onmiddellijk weer terug naar de gemiddelde toonhoogte van de zin. Als we de keten van min of meer hoge en lage tonen die buiten het zinsaccent vallen voorstellen door een golflijn, en het extra hoge accent is een dikkere streep, dan ziet het toonverloop van een neutrale zin er zo uit:

   

2. Als het zinsaccent op een verlengde vocaal (dus met gefixeerd accent) valt, zal deze vocaal gedurende het uitspreken ervan in toon stijgen. De aanzet van de verlengde vocaal gebeurt op dezelfde hoogte als de voorafgaande lettergreep, tijdens het uitspreken stijgt de toon tot boven het gemiddelde, en deze hoge toon zakt héél langzaam tijdens de rest van de zin. Het stijgende zinsaccent stellen we voor door een boog; de daling kan niet door een golflijn worden voorgesteld omdat deze geleidelijk verloopt:

   

   Als het zinsaccent op de verlengde vocaal min of meer aan het einde van de zin volgt, is de toon nog niet geheel tot het gemiddelde niveau (golflijn) gezakt, met als gevolg dat de zin op een hogere toon dan de aanvangstoon eindigt; de zin krijgt een soort "vragende" intonatie (althans in de oren van een Nederlander):

   

11.31

Voorbeelden van neutraal uitgesproken zinnen (dus met het zinsaccent op het werkwoord):

Gress nert zerfe ef.    Ik zie het niet.

[ges neRd zeR-fef]

Gress nert zeffe ef.    Ik vertel het niet.

[ges neRd ze:-fef]

(1)	Do fartavy helkara ef dunjes.    Hij wil naar de duinen lopen.
	[do faR-tavy heLkarev dunjes]

(2)	Do pittavy helkara ef dunjes.    Hij wil naar de duinen fietsen.
	[do pi:-tavy heLkarev dunjes]

Als in de neutrale zinnen (1) en (2) ef dunjes benadrukt wordt, vervalt de langzame toondaling na de verlengde vocaal: de zinsmelodieën in (1) en (2) worden identiek, alleen het woordaccent van fartavy en pittavy is verschillend:

(3)	Do fartavy helkara ef dunjes.    Hij wil naar de duinen lopen.

(4)	Do pittavy helkara ef dunjes.    Hij wil naar de duinen fietsen.

Deze summiere uitleg moge voldoende zijn om een indruk te geven van het gecompliceerde en nog weinig onderzochte fenomeen van zinsaccent in het Spokaans. Een al te gedetailleerde beschrijving hiervan is enerzijds (nog) niet mogelijk, en valt anderzijds buiten de opzet van dit grammaticaboek.

11.32   ad § 11.1   C. Spelling/uitspraakvariaties, hoofdletters en afbreken

De diverse spellingswijzigingen zoals genoemd in § 10.8 hebben meestal geen invloed gehad op de spelling van eigennamen. Vooral familienamen kunnen nog wel eens op eigenaardige manieren geschreven worden. Enkele voorbeelden:

Ook geografische namen bevatten nog wel restanten van een oude spelling, zoals:

De meeste geografische namen zijn echter na de gemeentelijke herindeling van 1978 aan de laatste spelling aangepast, dit in tegenstelling tot familienamen, zodat plaatsnamen die tevens als familienaam dienst doen nu op twee manieren gespeld worden:

11.34

Voor zowel geografische namen als eigennamen geldt dat zij niet meegedaan hebben aan de wijziging van ee naar é, en van oe naar ó (zoals op 23 mei 1977 is vastgelegd). Dit houdt in dat de diakritische tekens é en ó in eigennamen nooit voorkomen. Let nu op het verschil:

Spreek beide woorden uit als [zéweRpónteL] (hoofdaccent op é, nevenaccent op ó), en let op het trema in Zeeër, dat bij zéer niet nodig is (zie § 11.36).

11.35

Ook in opschriften, krantenkoppen en kapitaal geschreven woorden komen we dikwijls ee en oe in plaats van é en ó tegen:

11.36

Vóórdat é en ó in gebruik kwamen, was het trema een enkele keer nodig om ambiguïteit in de uitspraak te vermijden. In § 11.34 zagen we reeds: Zeeër, teneinde aan te geven dat de eerste twee e's als één klank gelden. Weglaten van het trema (dus: Zeeer) zou, per definitie, betekenen dat de laatste twee e's als één klank beschouwd worden, wat leidt tot de uitspraak [zewër].
Toen é en ó nog niet gebruikt werden, golden de volgende regels voor het gebruik van een trema:

1. Als ee uit twee klanken bestaat ([ewe]), krijgt de tweede e een trema: ef kelteër (tegenwoordig: ef kelteer) [keLtewer] (van de boer).
   Als ee één klank voorstelt ([é]), blijft het trema achterwege: ef ðeer (tegenwoordig: ef ðér) [ðër] (het leder).

2. Als in eee de eerste twee e's als één klank optreden, krijgt de derde e een trema: zeeër (tegenwoordig: zéer) [zéwer] (zeeman).
   Als in eee de laatste twee e's als één klank optreden, blijft het trema achterwege: omeneee (tegenwoordig: omeneé) [omenewé] (liever).

3. Als oe uit twee klanken bestaat ([owe]), krijgt de e een trema: ef eggoëcÿr (tegenwoordig: ef eggoecÿr) [e:gowekÿjer] (van de echo); ef reoëcÿr (tegenwoordig: ef reoecÿr) [rewowekÿjer] (van de maaltijd).
   Als oe één klank voorstelt ([ó]), wordt er geen trema gebruikt: ef woenzol (tegenwoordig: ef wónzol) [wónzoL] (het weer).

4. Géén trema wordt gebruikt bij oee, want deze combinatie kan alleen zo geïnterpreteerd worden dat de twee e's samen één klank vormen: [owé]. De uitspraak [ówe] komt nimmer voor (in moderne spelling: de combinatie óe komt nooit voor). Dus: emploee (tegenwoordig: emploé) [emplowé] (werknemer), en nooit *emploëe (zoals men wel abusievelijk tegenkomt).

5. Géén trema wordt gebruikt bij oer, want deze combinatie kan alleen zo geïnterpreteerd worden dat o en e twee aparte klanken vormen: [ower]. De uitspraak [ór] komt nimmer voor (in moderne spelling: ó kan nooit direct worden gevolgd door een r). Dus: gloert (tegenwoordig idem) [gloweRt] (minst echt), en nooit *gloërt.

11.37

De regels uit de vorige paragraaf mogen tegenwoordig nog facultatief toegepast worden bij eigennamen waarin ee of oe voorkomt:

Daar -ex een als zodanig herkenbare genitiefuitgang is en Dysse en Leo bekende voornamen zijn, leidt weglating van het trema niet tot uitspraakproblemen: niemand zal de neiging hebben om [dy:sékþ] of [lewókþ] te zeggen.

11.38

Bij de spellingswijziging van 1966 (§ 10.8) werd voorgesteld om de "doorgestreepte y" () te vervangen door ÿ. In de oude spelling was het gebruikelijk om het prefix met de uitspraak [ÿjer] te schrijven als -, en om in alle andere gevallen ÿr te schrijven. Vergelijk:

âng [ÿjerânç] (prefix -)	bolwerk
ÿrâliy [ÿjerâlî] (geen prefix)	verwaande vent

Pas in 1977, in de aanvulling op de spellingswijziging, is geheel afgeschaft, zodat âng nu werd: ÿrâng. Deze wijziging betrof ook alle eigennamen, maar er zijn nog altijd conservatief ingestelde Spokaniërs die hun naam met een doorgestreepte y schrijven. Met name adellijke geslachten, zoals dat van Ÿrtuhaj Opjevuter, stellen het op prijs om de oude spelling te handhaven. Hierbij wordt ÿr als een eenheid gezien en in zijn geheel als ligatuur geschreven, bijvoorbeeld: tuhaj Opjevuter ([ÿjeRtuha jopjevuter]).

11.39

Het valt buiten het kader van dit boek om alle dialectische varianten in de fonologie van het Spokaans te bespreken. We zullen ons beperken tot enkele uitspraakvarianten die het "beschaafde" karakter van het Spokaans geen geweld aandoen en die bovendien waargenomen worden in de gebieden waar het Spokaans door de meerderheid van de bevolking als moedertaal gesproken wordt. Uitspraakvarianten die als "plat" of als "dialectisch" aangemerkt worden, blijven buiten beschouwing. Zo zullen bijvoorbeeld de diftongering van de a en â ([ä], als Nederlandse "au") die zo typisch is voor Tjemps-taligen die Spokaans spreken, of de bilabiale variant van de f ([ƒ]) die zo typisch is voor de Pegrevisch-taligen die Spokaans spreken, niet behandeld worden. Zie ook Hoofdstuk 173 voor een behandeling van dialecten.
Binnen het Spokaanse taalgebied (zie kaartje onder § 10.6) worden de volgende varianten nog tot de "beschaafde" taaluitingen gerekend (hoewel er ook personen bestaan die elke afwijking van de regels in § 11.2–23 afkeuren):

c	Klinkt in het district Plefô als [G] (als g in E. "good"). Dit is in feite de authentieke uitspraak zoals die in het Oudspokaans gold. Zowel deze archaïsche uitspraak van de c als nog enkele andere archaïsche verschijnselen op grammaticaal gebied zijn de reden dat het Spokaans in Plefô als een onderdialect van het Spokaans beschouwd wordt, en aangeduid wordt met Plefô-Spokaans. In dit dialect bestaat dus een uitspraakverschil tussen cnô [Gnô] (deurknop) en knô [knô] (knop (v.e. bloem)).
ch	Klinkt in het gebied van het Môliy-Spokaans (Zuidwest-Liftka) altijd als [š]: chat (kat) en šat (sprokkelhout) klinken hier dus beide als [šat]. Dat ch ([ç]) en š ([š]) wel vaker door elkaar lopen blijkt onder meer uit de dubbelvormen in het Standaardspokaans: châfâ = šâfâ (helaas) en chôrlige = šôrlige (vertrouwd zijn).
e	De infinitief-e van een werkwoord klinkt in het Plefô-Spokaans als [é]: farte [faRté] (lopen); krabée [krabéwé] (beïnvloeden). Zowel in Plefô als in West-Bloi (Ameronne en omgeving) klinken de lidwoorden ef en eft als resp. [îf] en [ît] (en worden daarom soms wel geschreven als iyf en iyft/iyt).
i	Klinkt op Zuidwest-Liftka (Môliy-Spokaans) en op West-Tigof (Neno-Spokaans) even lang als de overige vocalen (dus als [i:]). De lange i klinkt hier extra lang, als [i::], ook wel aangeduid met [i].
iy	Klinkt in het Plefô-Spokaans als [é]: metoðiy [metoðé] (methode); tiytiy [tété] (netheid). Lâme (suffen) en lâmiy (dromerig) klinken in Plefô dus beide als [lâmé].
j	Is op West-Tigof (Neno-Spokaans) stom na een consonant (invloed van het Cheetuc): Asjetto [ase:to]; miytjâ [mîtâ] (gemiddeld); fjojae [fojawe] (slechten; met de grond gelijk maken). Uitzondering: in werkwoorden op -je blijft de j uitgesproken: zrempje [zrempje] (blijken uit); klatje [klatje] (overtuigd zijn). Op Zuidoost-Liftka (Hazâcki-Spokaans) klinkt een korte sjwa ([°]) tussen een consonant en een eropvolgende j: kjupt [k°jupt] (warm); splônje [splôn°je] (bedoelen). Dit geldt niet bij lj: ljôl [ljôL] (rups).
o/ô	Worden [â:] op Noordwest-Liftka (Ÿrofly-Spokaans) indien het accent erop valt: lomp [lâ:mp] (wie); Bôrâ [bâ:râ]; tofkof [tâ:fkof] (schemering).
r	Klinkt in Hirdo en omgeving altijd als [r] (rollend). [R] komt hier niet voor: furt [furt] (voor); ber Hirdo [ber hirdo] (in Hirdo). De [r] wordt wel spottend de "radio-r" genoemd, omdat vroeger de meeste radio-omroepers uit Hirdo kwamen en met een rollende r spraken. Is in het gebied van het Môliy-Spokaans (Amahagge en Zuidwest-Liftka) voor consonanten stom, terwijl een voorafgaande accentdragende vocaal verlengd wordt: furt [fu:t] (voor); larde [la:de] (eten); lardacc [lada:k] (voogd); ber Hirdo [be hi:do] (in Hirdo). In het noordoostelijke deel van het gebied waar Ÿrofly-Spokaans gesproken wordt (Noordoost-Liftka) wordt metathesis toegepast: de combinatie vocaal + r klinkt hier dikwijls als r + vocaal: furt [frut] (voor); terde [trede] (tellen). Bijzonder is, dat de diftongering van de é en o die door een eropvolgende r wordt veroorzaakt (§ 11.3) behouden blijft als de r vanwege de metathesis vóór de é of o verschijnt: fort [fröt] (tijd); térte [trëte] (smoren; sudderen). Zie ook het artikel van Kerido-Jûst (1993) over dit verschijnsel.
s	Klinkt in het gebied van het Môliy-Spokaans als [þ]: husof [huþof] (kasteel); sért [þé:t] (huis). Uitzondering: als s voorafgegaan wordt door een andere consonant, klinkt hij als [s]: hupster [hupster] (groot).
y	Klinkt op West-Tigof (Neno-Spokaans) als [i:]. Dus fit (zo) en fyt (rietstengel) klinken hier beide als [fi:t].
x	Klinkt in Noord-Bloi (Krappa-Spokaans) altijd als [þ]. Geldt ook voor leenwoorden: taxi [taþi] (taxi).

11.40   Gebruik van hoofdletters

De volgende woorden worden met een hoofdletter geschreven:

1. Het eerste woord van een zin.

2. De namen van goden en gepersonifieerde begrippen (die als eigennaam opgevat worden), zoals Diô (God); Erget; Vilauta (personificatie v.d. Tijd); Iyer (personificatie v.d. Wijn); Rovret (Liefde); Beecân (Vrede).

3. Voor- en familienamen; ook de voorvoegsels die erbij horen, bijvoorbeeld: Rifo Ef Prusot; Blef Ef Kul; Frâkkeny Rifo Flâgpe. Echter niet de voorzetsels die twee delen van een adellijke naam verbinden, zoals: De Labouillaire ur Steefj; Rifo Feenn tukst Klamitje; Clermont de Fontaigny.

4. Als toenaam gebruikte naamwoorden achter een familienaam (en ook het bijbehorende lidwoord), zoals: Cârle Ef Hupster (Karel de Grote); Lotôlmensten Ef Pûl (Lotôlmensten de Domme); Herneg Ef Zeeër (Hendrik de Zeevaarder).
   Rangnummers achter koningen (en pausen) worden vaak in Arabische cijfers geschreven, eventueel als hoofdtelwoord in letters, bijvoorbeeld: Lovyc 14 of Lovyc Erg (Lodewijk XIV). Maar ook het meer internationale gebruik van Romeinse cijfers komt steeds vaker voor: Lovyc XIV.

5. Geografische namen, namen van straten, pleinen ed., van kerkelijke feestdagen, van sterren en sterrengroepen, van kranten en tijdschriften, van openbare en andere bekende lichamen, van schepen en vervoermiddelen, zoals: Hirdo; Nelandes (Nederland); ef Renn (de Rijn); Kleterzemp (Nieuwjaar); Pakra1 (Vollemaansfeest (Ergynne-feestdag)); Venes (Venus); Kleter Hirdoegg (naam v.e. krant); Zâmporementec2 (Volksvertegenwoordiging (als officieel lichaam v.d. Spokanische regering)); Distrycc-korsamen (Kantongerecht); Rajiytoska (de Hoop (naam v.e. schip)); Umynastno (de Mijnwerker (naam v.e. locomotief)); Snoopy-no (Snoopy (naam v.e. auto)).3

6. Eigennamen en geografische namen die het eerste lid van een scheidbare samenstelling vormen, zoals: Adâm-geffy (adamsappel); Pask-zirrot (paasvakantie); ef Hoggebim-tofentÿ (het Hoggebim-festival); Ergânt-wefot-spokânda4 (Ergânt-Spokaans). In onscheidbare samenstellingen wordt een kleine letter geschreven: kriystâdul (kerstboom); sinto-berneturt (sint-bernardshond); ôplybâr (Ôply-boter (speciaal soort vette boter in het voorjaar; Ôply is de personificatie v.d. Overvloed)).
   Ook overdrachtelijk gebruikte namen die soortnamen zijn geworden, worden klein geschreven: diesel (dieselmotor); gerlas (autobus (genoemd naar Moffain Gerlas)); eft rubens (een (schilderij van) Rubens); lóf ef mazu côhale (gedurende de regeringsperiode van (koning) Mazu Côhale).5

7. Genitiefvormen van eigennamen en geografische namen, bijvoorbeeld: Jânex ef pitter (Jâns fiets); Spooksoliyex ef šâmÿrômelde (de werkloosheid van/in Spokanië). Additiefvormen (adjectieven) worden echter klein geschreven: ef spooksoliy prusots (de Spokanische rivieren); ef leiden stûdent (de Leidse student).6

8. Titels: Korrepir (Hare Majesteit); Eertef Merater (Zijne Excellentie); Jolarater (Hoogwelgeboren Heer (baron)); Ÿrslâfer (Hooggeboren Heer (graaf)). Als dergelijke titels klein geschreven worden, geven zij alleen de functie of stand aan, vergelijk: vereslytt Xâsma Bonair (hertog X.B.) en: Vereslytt Xâsma Bonair (Zijne Doorluchtigheid X.B.).

9. Vele afkortingen, zoals NAXÔ (NAVO); PTT; SEQU (VVV). In afkortingen die met hoofdletters geschreven worden, worden géén punten geplaatst; in klein geschreven afkortingen is dit wel mogelijk, zoals: f.e.s.r. (i.p.v.); jg. (jr.). Uitzonderingen: F.Q. (s.v.p.; a.u.b.); K.T. (N.T.); L.T. (O.T.) (Nieuwe en Oude Testament). Ook afgekorte namen van bedrijven en organisaties wijken wel van de regels af, zoals A.K.I. voor Aquonda Kânks-instituša (Nationaal Kankerinstituut) of Qu.E.E. voor Ququlâ rifo Elx Ergôte (Vereniging van Bescheiden Bedrijven (belangenorganisatie voor het mkb)).

1. Als afbreekteken wordt traditioneel een kort =-teken gebruikt (korter dan het standaard =-teken), tenzij het woord wordt afgebroken daar waar reeds een filâsto ('koppelstreepje': -) aanwezig is. Dit blijft dan behouden, en het afbreekteken = wordt niet gebruikt. Vergelijk: kafputte wordt: kaf= + putte, maar kaf-putte wordt kaf- + putte.

2. Woorden worden bij voorkeur zo afgebroken dat beide delen volgens de Spokaanse regels nog uit te spreken zijn, ofwel dat beide delen een Spokaans woord hadden kunnen zijn. Dus: bâr=stos of bârs=tos of bârst=os, maar niet: *bâ=rstos. Dus: har=dlap, want dl vormt één klank ([dł]), maar niet: *ha=rdlap of *hardl=ap of *hard=lap (geen stemhebbende consonant op het eind!). Dus: fer=bjare, maar niet: *ferb=jare of *ferbj=are.

3. Er wordt niet afgebroken als een van de delen dan uit slechts één letter zou bestaan, dus niet: *mast=é, maar wel: mas=té of ma=sté.

4. Een apostrof (glottisslag) blijft altijd bij het rechter deel, dus: ne='âma, en niet: *ne'=âma.

5. De letterparen die samen één klank vormen, mogen niet gesplitst worden, dus: ma=chos of mach=os1, maar niet: *mac=hos. Dus: miy=rûs of miyr=ûs, maar niet: *mi=yrûs. Vergelijk: mi=ôlos (of miô=los of miôl=os).

6. Consonantverdubbelingen mogen wél gesplitst worden, dus: mus=stasiy (of muss=tasiy, maar niet: *mu=sstasiy, want consonantverdubbelingen kunnen nooit aan het begin van een woord staan). Dus: mir=ra, maar niet: *mi=rra of *mirr=a (laatste deel bevat nu slechts één letter).

7. Ook stemhebbende consonantverdubbelingen mogen gesplitst worden (dit is het enige geval dat een stemhebbende consonant aan het einde is toegestaan), dus: myb=be, maar niet: *my=bbe of *mybb=e. Dus: hub=briyt, maar niet: *hu=bbriyt of *hubb=riyt of *hubbr=iyt.

8. Ten slotte zij vermeld dat velen er de voorkeur aan geven om een woord, indien mogelijk, juist op een morfeemgrens (scheiding van hoofdwoord en affix bijvoorbeeld) af te breken. In dat geval verdient de afbreking bârst=os de voorkeur boven bâr=stos of bârs=tos, want -os is het suffix achter de stam bârst.

De laatste jaren verschijnen er in Spokanië steeds meer teksten waarin de filâsto als afbreekteken wordt gebruikt, in plaats van het teken =. Als een woord wordt afgebroken op de plaats waar reeds een filâsto als koppelstreepje fungeert, worden er twee filâsto's gebruikt: een aan het eind van de regel, en een aan het begin van de volgende regel; soms ook alle twee aan het eind van de regel. Vergelijk: kafputte wordt: kaf- + putte, maar kaf-putte wordt kaf- + -putte of kaf-- + putte.
Deze manieren van afbreken zijn niet officieel, maar winnen terrein, waarschijnlijk ook door het feit dat de afbreekroutines in computer-tekstverwerkers automatisch een filâsto zetten, en met een specifiek teken als = geen raad weten.

© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands