Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

152. Causatief en permissief √

152.1   Inleiding

Causatieven en permissieven zijn twee van de mogelijke vormen van pragmatische modaliteit, zoals behandeld in Hoofdstuk 110. Omdat het causatief en het permissief zowel syntactisch als semantisch nauw verwant zijn aan elkaar, worden zij hier in één hoofdstuk behandeld:

1. Causatieve constructies (§ 152.4–53)
2. Permissieve constructies (§ 152.54–57)

152.2

Van een causatief is sprake als het subject (de Causer of Instigator ervoor zorgt/veroorzaakt/er de oorzaak van is dat een handeling door een derde (de Causee of Servitor), uitgevoerd gaat worden. Voorwaarde is dat de handeling die de Causee moet uitvoeren, inchoatief is, d.w.z. pas een aanvang neemt na de instigerende actie van de Causer. Vergelijk:

In a. is leggen een inchoatieve actie, en daarom wordt a. als een causatief opgevat: "Peter onderneemt een zodanige actie1 dat de Stand van Zaken ANNA LEGT DE BOEKEN OP TAFEL bewaarheid wordt" (zie ook § 110.3 voor de definitie van Stand van Zaken (SvZ)). De Causee Anna kan al dan niet uitgedrukt worden. In b. is liggen een duratieve situatie, en daarom wordt deze zin niet als een causatief, maar als een permissief geïnterpreteerd: "Peter doet niets om aan de situatie DE BOEKEN LIGGEN OP TAFEL een einde te maken".

152.3

In dit hoofdstuk zullen we zien dat causatieven en permissieven in het Spokaans op verschillende manieren uitgedrukt moeten worden, en dat een ambiguïteit als in de volgende Nederlandse zin in het Spokaans niet voor kan komen:

152.4   ad § 152.1   A. Causatieve constructies

Een causatieve betekenis wordt op verschillende manieren uitgedrukt:

1. door een apart werkw. (lexicaal causatief) (§ 152.5–7)
2. door affigering van een niet-causatief werkw. (geaffigeerd causatief) (§ 152.8–10)
3. door een passieve afleiding van een lidw. of pers.vnw. 1e niveau (passief causatief) (§ 152.11–29)
4. door kirture of miffe als hulpwerkw. (omschreven causatief) (§ 152.30–36)

Deze vier manieren zullen we achtereenvolgens behandelen.

152.5   ad § 152.4   1. Lexicaal causatief

Lexicale causatieven zijn als zodanig niet aan hun vorm te herkennen. Zij zijn object-transitief of voltransitief:

Bij lexicale causatieven treedt de Causee niet per se als object op, zoals te zien in (4), (5) en (6) (hier is de Causee een echo). Bovendien bevatten dergelijke werkw.n vaak een extra betekeniscomponent die de instigatie door de Causer nader specificeert. Zo impliceert chefte (vellen) dat de Causer een bijl of zaag hanteert om de stam doormidden te krijgen. Het werkw. mâšecce (laten horen) impliceert dat de Causer een lied of muziekstuk ten gehore brengt (bijv. een cd opzet of een muziekinstrument bespeelt). Vergelijk dit met šove (laten zien), waarbij de Causer veel passiever kan zijn: om een boek te laten zien hoeft de Causer dit boek niet eerst te drukken.

152.6

Vele causatieve werkw.n hebben een niet-causatieve partner. Vergelijk (1)–(6) met:

152.7

Ook de volgende werkw.n worden wel tot de causatieven gerekend:

In dit geval kan het object dat bij het causatieve werkw. hoort een subject worden in een reflexieve constructie met ditzelfde werkw. Het betreft hier altijd zakelijke objecten (zie ook § 72.7). We hebben hier met een ergatieve relatie tussen een causatieve en een reflexieve constructie te doen. Vergelijk (7)–(10) met:

152.8   ad § 152.4   2. Geaffigeerd causatief

We hebben in § 80.20 en § 83.23 gezien dat het suffix -are (achter de wortst.) van een intrans.werkw. een transitieve variant kan maken. Een dergelijk trans.werkw. is vaak een causatief. Vergelijk:

152.9

Suffigering met -are is niet erg productief om een causatief te vormen. Andere vormen van affigering zijn echter volkomen improductief, zoals toevoeging van het prefix lâ- (zie ook § 72.9):

152.10

Vergelijk a. met b.:

In a. kan de vette voorz.bep. níét weggelaten worden, want hanntele is een prep.werkw. (zie § 80.25–28). In b. daarentegen is een nieuwe objectpositie ingevoerd, en nu kan de voorz.bep. wel weggelaten worden: hanntelare is dus geen prep.werkw. meer. Hoewel het werkw.paar hanntele ~ hanntelare identiek is aan de paren gegeven in § 152.8 (1)–(3), is de causatieve modaliteit hier door lexicalisatie zo goed als verdwenen. Vandaar dat de vette voorz.bep. in b. weggelaten mag worden.

152.11   ad § 152.4   3. Passief causatief

Als een speciaal causatief werkw., zoals bedoeld in § 152.4 punten 1. en 2., ontbreekt, kan een causatieve vorm met een passief pers.vnw. (zie § 71.8–9) als Causee gevormd worden. Passieve pers.vnw.n worden met een filâsto aan het hoofdwerkw. gehecht:

De syntactische status van een dergelijk passief pers.vnw. is onduidelijk: enerzijds is het semantisch gezien een subject, want het pers.vnw. drukt een persoon/zaak uit die de handeling uitvoert. Anderzijds kan het als object beschouwd worden omdat de Causer het subject is dat de handeling laat uitvoeren. Deze dubbele functie komt in het Nederlands tot uitdrukking vanwege het werkwoord laten: in een zin als Els laat hem het boek lezen is hem enerzijds het object bij laten en anderzijds het subject bij lezen.

152.12

Soms worden nog wel passieve lidw.n gebruikt (zie Blok 91.23). Constituenten met zo'n passief lidw. worden niet met een filâsto aan het werkw. verbonden maar vormen er wel een eenheid mee:

Dit gebruik van passieve lidw.n doet tegenwoordig ouderwets aan.

152.13

In modern Spokaans worden constructies met een passief lidw. vervangen door constructies met een passief pers.vnw., gevolgd door een relatieve -lira-bijzin die de entiteit nader specificeert. Deze bijzin wordt meestal zonder komma (= pauze) achter het passieve pers.vnw. gevoegd (maar eindigt zelf wel met een komma). De causatieven in (4) en (5) worden dan:

152.14

De onderstreepte relatieve bijzinnen in de vorige paragraaf vormen in syntactisch en semantisch opzicht zo'n hechte eenheid met het passieve pers.vnw., dat we liever van een bijstelling dan van een relatieve bijzin spreken. Maar als de relatieve bijzin met een komma (= pauze) wordt toegevoegd, wordt deze ook als "echte" bijzin opgevat, zoals in:

152.15

Bijstellingen als in (4′) en (5′) zijn ook in archaïsch Spokaans de enige mogelijkheid als een pers.vnw. of een lidw. ontbreekt. Dit zal met name het geval zijn bij eigennamen, onb.vnw.n of subst.n met een bez. of aanw.vnw. (omdat zulke woorden geen passieve variant kennen):

Voor het gebruik van sener in zin (6), zie § 51.19.

152.15a

De passieve pers.vnw. worden altijd direct aan de inf.-e of een tijdssuffix (-a, -o, -u of -ui) gehecht, ook bij scheidbare samenstellingen, bijvoorbeeld:

152.15b

Omdat de passieve pers.vnw. direct aan de inf.-e of een tijdssuffix gehecht worden (zie vorige paragraaf), ontstaat er een conflict bij predicaten die voorzien zijn van een modaal suffix. In dat geval moet er voor een modaal hulpwerkw. gekozen worden. Vergelijk:

In de b-zinnen staat het passieve pers.vnw. aan het modale suffix gehecht, wat ongrammaticaal is.

152.16

In de spreektaal komt soms ook een relatieve constructie met een betr.vnw. voor:

152.17

In § 124.5 is uitgelegd dat het antecedent van een betr.vnw. met ki gemarkeerd wordt, tenzij dit antecedent als zinskern optreedt. De voorbeelden in § 152.16 tonen een uitzondering op deze regel, want de passieve pers.vnw.n dôe, épe en ÿpse zijn géén zinskern en worden evenmin door ki gemarkeerd. Het ontbreken van ki in dergelijke causatieve constructies kan tot ambiguïteit leiden indien ook de zinskern als antecedent begrepen kan worden, zoals in:

Interpretatie i. is alleen mogelijk in een spreektaal-situatie. Interpretatie ii. is in alle gevallen mogelijk.

152.18

In § 152.14 is gezegd dat er na een passief pers.vnw. ook een "echte" bijzin kan volgen; deze staat altijd direct achter een komma. Zulke "echte" bijzinnen kunnen nooit vervangen worden door een bijzin met een betr.vnw., omdat in dat geval het antecedent (= passief pers.vnw.) met ki gemarkeerd zou moeten worden, wat feitelijk onmogelijk is omdat het antecedent met een filâsto aan het werkw. is gehecht. Een constructie als (1) is dan ook ongrammaticaal, en (2) kan alleen als typische spreektaal opgevat worden:

152.19

Als de bijzin erg ver van het passieve pers.vnw. verwijderd staat dan wordt zelfs in de spreektaal de voorkeur aan een -lira-bijzin gegeven. Vergelijk:

152.20

Bij tempus-inversie blijft een passief pers.vnw. aan het predicaat gehecht, bijvoorbeeld:

Constructies waarbij het object vóór het predicaat staat (om een def.tijd uit te drukken, zie (2)), zijn als causatief niet erg geliefd. Hier wordt de voorkeur gegeven aan het suffix -a, zoals:

152.21

Causatieve subjecten met een passief lidw. worden in constructies met tempus-inversie vermeden, want het is onduidelijk waar dergelijke constituenten moeten staan: er zijn in principe twee mogelijkheden:

In a. behouden alle constituenten hun oorspronkelijke volgorde, alleen het werkw. is naar voren geschoven. In b. is ófe 'nin behandeld alsof het vastgehecht zit aan het werkw., dus analoog aan een passief pers.vnw. Beide oplossingen lijken slecht Spokaans, reden waarom de voorkeur gegeven wordt aan een -lira-bijzin:

Merk op dat het gebruik van passieve lidw.n sowieso ouderwets is.

152.22

Een identieke redenatie gaat op bij een def.tijd: (1a) en (1b) worden afgekeurd ten gunste van (2):

152.23

De causatieve constructie met behulp van een passief pers.vnw. of passief lidw. is slechts mogelijk indien het subject (de Causer) als zinskern (SK) fungeert. In zinnen met object of echo als kern (OK of EK) is deze constructie niet mogelijk, vergelijk a. met b.:

152.24

Daarentegen kunnen blul-passieven waarin het subject ontbreekt wél als causatieven optreden; vergelijk (1a), (2a) en (3a) in § 152.23 met:

In het Nederlands zijn onpersoonlijke passieven als causatief onmogelijk (zoals * "de brief wordt mij aan Mariy gegeven gelaten"), en daarom wordt hier een vertaling met "men" gebruikt.

152.25

In feite komen (1a′)–(3a′) voort uit de blul-constructies:

152.26

De koppelwerkw.n pónze en tinkere kunnen soms in een causatieve constructie verschijnen:

Let op het gebruik van lo in de causatieven van (2): als de vette constituenten ófe knurfel en ófe beschouwd worden als de oorspronkelijke zinskernen bij pónze, wordt kjupt níét gemarkeerd met lo (uitgelegd in § 40.8). Maar als we ervan uitgaan dat Petriy de feitelijke zinskern is, en de vetgedrukte constituenten "gewone" Causees zonder kernstatus zijn, is er wat voor te zeggen om lo toe te voegen, analoog aan een obj.add. (zoals in: Petriy riffe ef knurfel lo kjupt (Petriy maakt het water warm), zie § 40.19). Het is opvallend dat zelfs Kojen-Pôt (1963, 1977) in het midden laat of lo nu wel of niet toegevoegd moet worden in dergelijke constructies; terwijl hij anders toch altijd een uitgesproken mening heeft over de grammaticaliteit van welke constructie dan ook.

152.27

In constructies als (1) en (2) (vorige paragraaf) worden pónze en tinkere beschouwd als werkw.n met een "gewillig" subject (de Causee), of concreet: het causatief in (1) impliceert dat de vader Jân zover krijgt dat deze zelf beslist om leraar te worden, en in (2) wordt uitgedrukt dat Petriy zodanige omstandigheden schept dat het water "door eigen toedoen" warm wordt. Pónze kan in een causatief dus nooit de betekenis van 'raken' hebben (§ 102.18–20). Vergelijk (2) met:

Nu wordt het water door toedoen van Petriy warm.

152.28

Als een koppelwerkw. een duratieve SvZ (ofwel een situatie) uitdrukt, is een causatief op semantische gronden onmogelijk:

152.28a

De causatieven met een passief pers.vnw. of lidw. kenmerken zich prototypisch door een interactie tussen personen: de Causer zorgt ervoor dat de Causee een handeling uitvoert, waarbij de Causee (als het een persoon is) een zekere mate van eigen inbreng heeft: hij kan wellicht ook beslissen om de handeling níét uit te voeren. Dit wordt in het Nederlands met het werkwoord laten uitgedrukt. Daartegenover staat het gebruik van het werkwoord doen, waarbij de handeling wordt voorgesteld als een direct en noodzakelijk, onvermijdelijk gevolg, door toedoen van de Causer, die hier meestal inanimaat is (dus geen mens). Voorbeelden van doen-causatieven:

Zulke causatieven kunnen ook in het Spokaans als causatief worden uitgedrukt, maar dikwijls wordt de voorkeur gegeven aan een voorz.bep. met pai (door), om de "aanstichter" van de handeling uit te drukken. Merk op dat het semantische onderscheid tussen "laten" en "doen" in het Spokaans niet is uit te drukken: er wordt immers gebruikgemaakt van een passief pers.vnw. Vergelijk:

152.29

De causatieve constructies in (1) en (2) (vorige paragraaf) doen enerzijds erg formeel aan (typisch krantentaal), anderzijds geven ze in de spreektaal de indruk dat de zon resp. de kortsluiting bewust handelende entiteiten zijn.1 Het gebruik van een voorz.bep. is daarom minder formeel en natuurlijker. Vergelijk:

152.29a

Een causatief laat zich moeilijk combineren met een imperatief, als ze beide uitgedrukt worden met een aangehecht passief pers.vnw. Vergelijk:

In (1c) zijn de causatief uit (1a) en de imperatief uit (1b) gecombineerd, wat leidt tot twee aangehechte passieve pers.vnw.n. Hoewel zulke constructies marginaal, vooral in de spreektaal, te vinden zijn, worden ze door de meeste grammatici afgekeurd. Een mogelijke oplossing is om de causatief te omschrijven met het hulpwerkw. kirture. Vergelijk:

Zin (2a) is een causatief zonder Causee, zoals uitgelegd in § 152.30. Zin (2b) is een imperatief, zoals uitgelegd in § 110.43. In (2c) is de Causee toegevoegd als een "door"-bepaling (dus feitelijk een subject uit een passiefconstructie).
De constructie in (2c) is eigenlijk een noodoplossing, en onder meer Kojen-Pôt keurt dit dan ook af. In Kojen-Pôt (1980) wordt aanbevolen om een imperatief bij een causatief geheel te vermijden. Omschrijvingen in de trant van (3) zouden dan de voorkeur genieten:

152.30   ad § 152.4   4. Omschreven causatief

Kirture kan niet alleen als hoofdwerkw. fungeren, maar ook als hulpwerkw.1
Als hulpwerkw. drukt kirture een causatief uit waarbij een Causee ontbreekt, zodat de toepassing van een passief lidw. of passief pers.vnw. niet mogelijk is. Wel dient er een object aanwezig te zijn. Zoals alle hulpwerkw.n, wordt ook kirture gevolgd door de infinitiefmarkeerder beri. Bijvoorbeeld:

Vergelijk:

152.31

Een aan kirture beri analoge constructie is die met miffe beri (§ 81.18). Het werkw. miffe voegt aan het causatief een toekomstig aspect (plan) toe. Vergelijk:

152.32

Ook kan miffe een dreigement uitdrukken, bijvoorbeeld:

Het dreig-aspect van miffe is vaak zo overheersend dat het causatief-aspect wegvalt. Zin (1) kan daarom ook geïnterpreteerd worden als: 'ik zal de politie roepen', en (2) als: 'ik zal je vermoorden'.
Het "gewone" subject (gress) en het (niet genoemde) causatieve subject zijn dus coreferent.

152.33

Vergelijk:

In a. ontbreekt het object bij "knippen" (hij knipt een niet gespecificeerd object). In b. ontbreekt het subject bij "knippen" (hij wordt door een niet nader gespecificeerd subject geknipt). In het Nederlands is "Elsa laat hem knippen" wat dit betreft ambigu, maar de passieve variant "Elsa laat hem geknipt worden" kan alleen betekenis b. hebben, en de variant "Elsa laat [iemand] door hem knippen" heeft alleen betekenis a.1

152.34

In de volgende voorbeelden is Moffain de Causer, Petriy de arts en Elsa de patiënt. Vergelijk:

Uit de Nederlandse equivalenten in b. en c. is niet op te maken wie de arts en wie de patiënt is. In het Spokaans zijn hier verschillende constructies noodzakelijk.

152.35

Soms wordt een causatief gebruikt om een bepaalde entiteit de schuld te geven voor het ontstaan van de beschreven Stand van Zaken. Vergelijk:

Variant (1b) kan op twee manieren geïnterpreteerd worden: (i) als een zuiver causatief, d.w.z. het oude vrouwtje ondernam een [bewuste] actie om een zodanige situatie uit te lokken dat de slager niet anders kon dan haar omverrijden; (ii) als een ironische variant van (1a), in de trant van "natuurlijk weten we allemaal dat de slager met zijn dronken kop dat vrouwtje omvergereden heeft, maar hijzelf houdt vol dat hij niet weet hoe het allemaal zo gekomen is". De schuld van het ongeluk wordt a.h.w. bij het vrouwtje gelegd, niet bij de slager.

152.36

Causatiefconstructies met een zakelijke Causer, die geen bewuste instigator van een gebeurtenis kan zijn, lokken dikwijls uitsluitend een ironische lezing uit. Vergelijk (1) in de vorige paragraaf met:

Varianten (2a) en (2b) doen dezelfde mededeling, namelijk dat de slager tegen de boom is gereden. Alleen voegt (2b) hier nog aan toe dat het ongeluk "de schuld van de boom is". Zoiets kan alleen ironisch opgevat worden, omdat bomen nu eenmaal geen bewuste instigator van een ongeluk kunnen zijn.

152.37   Reflexiviteit in causatieven

In een causatieve constructie komen prototypisch een Causer (= zinskern), een Causee en een object voor. Theoretisch zijn de volgende coreferentiële verhoudingen mogelijk:

Merk op dat type 3 niet goed uit te drukken is in het Nederlands; het is dan ook een onnatuurlijke situatie dat de Causer zichzelf instigeert om iets te gaan doen. In het Spokaans ligt dit iets anders, zoals we hieronder zullen zien.

152.38   Type 1: Causer corefereert met object

In het Spokaans worden hier twee verschillende constructies onderscheiden: a. Causatief zonder uitgedrukte Causee, en b. Causatief met uitgedrukte Causee. Vergelijk:

Zolang het object bij het hoofdwerkw. (in (1): tijâtnesste) corefereert met de zinskern (in (1): Elsa), kan er zonder problemen voor een reflexieve constructie met het wed.vnw. sen gekozen worden. In (1a) staat een causatief zonder uitgedrukte Causee (en daarom wordt het hulpwerkw. kirture gebruikt); in (1b) is de Causee "de dokter" toegevoegd.

152.39   Type 2: Causee corefereert met object

In (2) is een poging gedaan om uit te drukken dat de Causee "haar dochtertje" corefereert met het object van "wassen". Hoewel deze coreferentie in semantisch opzicht geheel natuurlijk is, is de syntactische realisatie ervan problematisch, omdat het Spokaans feitelijk alleen het wed.vnw. sen tot zijn beschikking heeft, dat altijd aan de zinskern refereert. In (2) echter, is sprake van coreferentie met de Causee die geen kernstatus heeft, en daarom kan sen niet gebruikt worden. Hier kunnen we ons behelpen met quandro (zelf), maar velen keuren een dergelijke constructie af.

152.40   Type 3: Causer corefereert met Causee

Reflexieve causatieven van dit type kunnen gemakkelijk uitgedrukt worden door gebruik te maken van het passieve wed.vnw. prap (zie Blok 72.3 en § 72.28b), geheel analoog aan het gebruik van passieve pers.vnw.n, vergelijk:

Hoewel deze b-zinnen in syntactisch opzicht weinig problematisch zijn, zijn ze in semantisch opzicht nogal onnatuurlijk ofwel gemarkeerd. Bij (3b) ligt het voor de hand om aan te nemen dat de spreker zich er nogal toe moet dwingen om elke ochtend te gaan joggen: er is een bewuste instigatie of impuls nodig om tot de jog-actie over te gaan.3 Vergelijk (3b) met de neutrale mededeling:

152.41

Zin (4b) kan gebruikt worden in een contrastieve situatie: "Elsa instigeert niet zichzelf om het dochtertje in te enten, maar ze instigeert de dokter om dat te doen". Daarom klinkt (4b) natuurlijk in een contrastieve zin als:

Deze zin is feitelijk een ietwat omslachtige parafrase van:

152.42

Bekijk de volgende combinatie van reflexief en causatief:

Een Causee die in een relatieve -lira-bijzin wordt gespecificeerd, kan ook een resultatieve vorm aannemen. Zin (1) wordt dan:

Nu blijkt dat de resultatiefvorm van een Causee ervoor zorgt dat het causatieve aspect verdwijnt. Zin (1′) moet dus geïnterpreteerd worden als: 'De auto rijdt [zich] total loss tegen de boom'.
In feite is in (1′) een truc toegepast om een subjectkern zodanig te "verdoezelen" dat het in de vorm van een object een resultatieve vorm kan aannemen. Merk op dat ef otoe na het koppelwerkw. meldelira als object begrepen kan worden (zie § 102.5–7).

152.43

Nog een voorbeeld (archaïsch Spokaans) van een Causee in de resultatieve vorm (in (3)):

152.44

Pronominalisatie van (2b) geeft:

Pronominalisatie van (3) is problematischer, want de passieve vorm van het lidw. ófe en de resultatieve vorm van het subst. slaviytae laten zich niet in één pers.vnw. verenigen. Ofwel: van het passieve épe uit (4) is geen resultatieve afleiding mogelijk. De enige res.afleiding van een pers.vnw. is die van het 2e niveau, zoals genoemd in Blok 71.20. Als we (3) hiermee pronominaliseren, krijgen we:

De causatieve interpretatie in (5) is analoog aan de enige juiste interpretatie van (4). Maar in (4) is het causatief gemarkeerd door het passieve aspect van épe, en in (5) ontbreekt dit passieve aspect, zodat (5) feitelijk ongrammaticaal is.1

152.45

Coreferentie tussen Causer en Causee is goed mogelijk bij lexicale causatieven. Dit leidt meestal tot een reflexieve constructie met sen[a]. Vergelijk:

152.46

Let op het verschil tussen (1b) en de niet-causatieve variant in (2):

In (1b) is sprake van een bewuste handeling (bijvoorbeeld door iemand die zelfmoord wil plegen), terwijl (2) eerder als een ongeluk opgevat zal worden.

152.47

Reflexieve vormen van causatieven die een zakelijk subject bij zich hebben, worden dikwijls als "normaal" intrans.werkw. beschouwd. Dit is reeds in § 152.7 besproken. Zodra het subject een persoon uitdrukt, zijn er twee interpretaties mogelijk: (i) een intransitieve (als bij zakelijke subjecten) en (ii) een causatieve. Vergelijk de intransitieve lezing in (3b) en (3c.i) met de causatieve lezing in (3a) en (3c.ii):

Merk op hoe flecse op verschillende manieren vertaald moet worden.

152.48   Dubbele causatieven

Alle lexicale of geaffigeerde causatieven zoals besproken in § 152.5–10 kunnen op hun beurt nog een keer in een (ondergeschikte) causatieve vorm voorkomen. Deze ondergeschikte vorm wordt dan met een passief lidw. of pers.vnw. of met kirture uitgedrukt (volgens § 152.30):

152.49

In plaats van kirture kan ook miffe gebruikt worden. Dit hulpwerkw. heeft een toekomstig aspect, en houdt ook nu dikwijls een dreiging in (vgl. § 152.32):

152.50   Geïmpliceerd causatief

Vergelijk allereerst:

In b. wordt de agentiviteit van het "bouwen" a.h.w. bij Petriy weggenomen, en toegevoegd aan de "dummy"-agens dôe, die met meldelira nader gespecificeerd is als "de aannemer".

152.51

In constructies waar het subject verplicht gedeleerd is (omdat het corefereert met een matrixsubject), kan deze agentiviteit weggenomen worden, zonder dat dit syntactisch tot uitdrukking komt (de afwezigheid van een oppervlakte-subj.constituent leidt ertoe dat een "dummy"-agens evenzo afwezig blijft). Vergelijk:

In (1a) is Elsa het onderliggende subject bij kettare: Elsa kettare eft wâms.
In (1b) is ef fesputtâs weliswaar het onderliggende subject bij roitare, maar dan als Causer, want het is niet de aannemer zelf die "het ravijn overspant" (wijdbeens over het ravijn heen staan?). Het is de aannemer die zodanig handelt (t.w. bruggen bouwen) dat hij zorgt voor een situatie waarin "enkele bruggen het ravijn overspannen". De aannemer laat dus het ravijn (door enkele bruggen) overspannen.
De onderliggende structuren van de bijzinnen in (1) zijn dus feitelijk:

Het niet-uitdrukken van het subject ef fesputtâs in (3a) leidt ertoe dat de vetgedrukte Causee hier evenmin uitgedrukt wordt. Maar roitare moet wél als causatief geïnterpreteerd worden.

152.52

Merk op dat de Causee in (1b) (vorige paragraaf) feitelijk al genoemd staat: in de vorm van matrix-object bij âlbe. Het is de vraag of een constructie correct is als de bijzin wel als causatief opgevat moet worden maar een Causee als matrix-object niet genoemd is, zoals in:

Zin (4) heeft twee lezingen: (i) de aannemer overspant het ravijn (wijdbeens?), of (ii) het inschakelen van het Geologisch Instituut door de aannemer leidt ertoe dat er een situatie ontstaat waarin het Geol. Instituut het ravijn overspant. Beide lezingen zijn semantische onzin.1

152.53

In § 110.29-33 is het suffix -n behandeld, dat achter een modaal hulpwerkw. geplaatst kan worden als dit hulpwerkw. een ander subject bij zich draagt dan het hoofdwerkw. Vergelijk:

Zoals de Nederlandse (globale) vertalingen met "laten" al aangeven, zit er een causatieve component in de betekenissen van de b-zinnen: het subject "wil" resp. "mag" resp. "kan" iets, en een tweede (vetgedrukte) subject voert de feitelijke handeling uit. Daarom kunnen we hier van geïmpliceerde causatieven spreken.

152.54   ad § 152.1   B. Permissieve constructies

Een permissief wordt in de Spokaanse grammatica ook wel een causatief met duratief aspect genoemd.1 Een permissief wordt uitgedrukt in een hoofdzin met het werkw. kirture (laten) als predicaat, en een ondergeschikte bijzin. Stel het subject in de hoofdzin is S1 en het subject in de bijzin is S2, dan is er van een permissief sprake als S1 ervoor zorgt/veroorzaakt/er de oorzaak van is/niet verhindert dat S2 een reeds begonnen handeling blijft uitvoeren. De bijzin verschijnt meestal in de vorm van een den-zin (zoals in a.), maar incidenteel komen ook wel -lira-varianten voor (zoals in b.). Deze -lira-varianten worden door sommige grammatici afgekeurd; Kojen-Pôt (1977) typeert deze als "algemeen gangbaar op Centraal-Berref, maar typisch spreektaal in de rest van het land" (zie ook § 100.95 en § 125.70):

152.55

De koppelwerkw.n pónze en tinkere kunnen soms in een permissieve constructie verschijnen:

In (1) en (2) is telkens sprake van een proces: de tuin verandert in de loop der tijden in een woestenij, en het water neemt op de een of andere manier in temperatuur toe. De permissieve kirture-constructies drukken uit dat Petriy deze processen rustig zijn gang laat gaan. Vergelijk dit met de causatieven in (1) en (2) in § 152.26.

152.56

De den-bijzin kan ook een passieve vorm aannemen:

Passivisering kan gewenst zijn om ambiguïteit te vermijden. Vergelijk:

Zin a. is dubbel-ambigu: we weten niet of het bez.vnw. groft aan "Ôrs" of aan een derde refereert, en we weten niet of do aan "Ôrs" of aan een derde refereert. In b. zijn dankzij de passivisering deze twee ambiguïteiten opgeheven: ten eerste is de subjectkern van de bijzin onder coreferentie met het matrixsubject gedeleerd; ten tweede kan het reflexieve bez.vnw. sener gebruikt worden, dat refereert aan de (gedeleerde) zinskern, dus ook aan het matrixsubject.
Let ten slotte op het permissieve karakter van a. en b.: in b. (en in een van de lezingen van a.) wordt gezegd dat Ôrs min of meer permanent door zijn vrouw belazerd wordt en dat hij daar niets tegen doet. Vergelijk ook de causatieve constructie:

152.57

Een combinatie van permissief en causatief is evenzeer mogelijk:

© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands