Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

62. Gebruik van de nominale resultatief √

62.1

Een nominale resultatief (nom.res.) wordt in de volgende gevallen gebruikt:

1. facultatief: als object in het algemeen
2. verplicht: als object na een aantal met name genoemde werkwoorden (vanaf § 62.17)
3. verplicht: na een aantal met name genoemde voorzetsels (vanaf § 62.21)

62.2   ad § 62.1   A. Resultatief als object in het algemeen

Zoals reeds in § 61.3 opgemerkt, heeft een object een res.vorm als datgene wat het predicaat uitdrukt een zodanig effect op het object heeft, dat de entiteit (of entiteiten) van het object zich wijzigt, verdwijnt, kapotgaat, opraakt, sterft, kortom "er niet meer is".
Voorbeelden (a. bevat een object zonder resultatief, b. een object in de res.vorm):

62.3

Soms is er van een invloed die het predicaat op het object uitoefent niets of nauwelijks iets merkbaar; het effect (of de oorzaak) dat een resultatief rechtvaardigt, kan dan van buitenaf komen. Vergelijk:

62.4

Soms is het niet de relatie predicaat–object, waarbinnen de resultatief opereert, maar de attributieve relatie teg.dw.–object of volt.dw.–object:

62.5

Let op dat ook een resultatief die door een deelwoord voorafgegaan wordt, in principe de functie van object moet hebben. De volgende zinnen zijn dus niet grammaticaal (hoewel met name een constructie als (1) in de spreektaal acceptabel is):

Zin (1) is enigszins acceptabel, omdat er nog een zekere semantische relatie bestaat tussen de resultatief en het predicaat. De "afwezigheid" van de ruiter (want hij is dood) kan immers goed gerelateerd worden aan de "afwezigheid" van de woon-handeling (de aoristus zâro (woonde; heeft gewoond) drukt uit dat het "wonen" met betrekking tot het subject niet meer terugkeert). We kunnen ook zeggen: zowel "ruiter" als "wonen" is geen deel meer van de realiteit.
Daarentegen ontbreekt een dergelijke semantische relatie in (2), want terwijl het schip "afwezig" is, en dus geen deel meer is van de realiteit (het is immers uit het zicht verdwenen), is de naam Kamoka nog steeds "aanwezig", dus deel van de realiteit.

62.6

Als het predicaat reeds uitdrukt dat het object op de een of andere manier verdwijnt of verandert, dan geeft een resultatief er een extra emfatisch karakter aan:

In het laatste voorbeeld zien we hoe het emfatische karakter in het Nederlands met een ander werkw. kan worden uitgedrukt (dat zou ook in het Spokaans gekund hebben met het werkw. kalibatse-tijâ (opzuipen)).

62.7

In plaats van emfase kan er soms ook sprake zijn van een eufemisme. Dit is meestal het geval bij negatieve constructies waarmee een pijnlijk feit omzeild wordt:

Dergelijke vormen van eufemisme zijn vaak te vinden in meer of minder geïdiomatiseerde constructies.
We kunnen hier de res.vorm opvatten als een ontkenning van "het bestaan" van het object: als het object zo voorgesteld wordt dat het geen deel van de realiteit meer uitmaakt, is de situatie waarop gedoeld wordt ook minder pijnlijk.

62.8

Als twee objecten door middel van een voorzetsel of voegwoord nevenschikkend met elkaar verbonden zijn, kunnen beide een res.vorm krijgen. Bijvoorbeeld:

62.9

Een bijzonder geval van res.vorming vinden we bij de zogenoemde Causee (degene die de handeling op instigatie van een subject moet uitvoeren). Het causatief komt uitgebreid aan de orde in Hoofdstuk 152, maar we zullen er nu reeds enige aandacht aan besteden, voor zover dit relevant is voor de res.vorming.
Een Causee wordt uitgedrukt d.m.v. een passief pers.vnw. (§ 71.9), vergelijk de niet-causatieve zin in (1) met de causatiefconstructie in (2):

Willen we de Causee in de vorm van een substantief of eigennaam uitdrukken, dan moet er voor een nevenschikking bij een passief pers.vnw. gekozen worden, omdat een substantief of eigennaam zelf geen passieve vorm kent. Vergelijk (2) met:

Het bijzondere is nu dat de nevengeschikte constituent, die semantisch gezien als subject bij "eten" optreedt, in de resultatief gezet kan worden, omdat dit subject syntactisch gezien ook een object is bij meldelira is. Vergelijk (3) met:

Meer hierover in § 152.43–44.

62.9a

Ook in het volgende voorbeeld kan een syntactisch subject een res.vorm krijgen omdat het semantisch gezien tevens een object is. Vergelijk:

In a. staat een -lira-bijzin waarin de res.vorm dôe ongrammaticaal is omdat het hier om een subject gaat. In b. is het subject van de bijzin gepromoveerd tot object in de matrixzin: het is dus een ambiject geworden. Nu is een res.vorm wel mogelijk (hoewel niet voor iedereen acceptabel). De structuur blijft echter onlogisch omdat het resultatieve aspect van "dood zijn" hier geïnitieerd wordt door het werkw. tiffe, en niet door tasse. Daarom moet b. geparafraseerd worden als "omdat ik weet dat hij gevallen is, is hij nu dood". Hierop wordt verder ingegaan in § 127.20, bij de behandeling van onvolkomen promotie.

62.10

In Hoofdstuk 161 worden de ideoantoniemen besproken. Dit zijn substantieven, additieven of werkwoorden welke zonder nadere markering twee tegengestelde betekenissen (antoniemen) in zich dragen. Bij veel ideoantonieme werkwoorden kan een van de betekenissen expliciet gemaakt worden door het bijbehorende object een res.vorm te geven (de andere betekenis wordt op idiomatische wijze uitgedrukt). Vergelijk (a. is positief zonder resultatief; b. is negatief met resultatief):

nolare   krijgen∩verliezen:

afe   meenemen∩achterlaten:

62.11

In de voorgaande paragrafen was steeds sprake van een interne resultatief: het effect van de resultatief richt zich immers op het substantief dat de res.vorm vertoont.
Hiertegenover staat de externe resultatief: in plaats van dat de entiteit die als resultatief is uitgedrukt nu op de een of andere manier "verdwijnt", is deze entiteit er de oorzaak van dat een andere, al dan niet met name genoemde, entiteit "verdwijnt". Vergelijk de interne resultatief (in a.) met de externe resultatief (in b.):

In a. is het object (ef arâbeterr) zelf gedood. In b. is het object (ef fjâsse) de oorzaak van de dood van een al dan niet nader genoemde persoon (sener tubôs bijvoorbeeld). Vergelijk ook:

In a. is het object (sener lelperrôstat) zelf verdwenen. In b. is het object (pert kjuptiye) er de oorzaak van dat niet nader genoemde entiteiten in de omgeving van het vuur "verdwijnen" (verbranden of verschroeien).

62.12

Tot nu toe is er de nadruk op gelegd dat een resultatief alleen bij het object mogelijk is. Toch doen zich (afgezien van wat er in § 62.9 behandeld is) enkele gevallen voor waarbij het subject een res.vorm kan aannemen. En wel:

1. als het subject coreferentieel is met een eerder genoemd object
2. als het subject nader bepaald wordt door een ideoantoniem additief.

62.13   ad § 62.12   a.

De coreferentie tussen het subject en een eerder genoemd object moet blijken uit een contextueel aanw.vnw. (zie Blok 52.3) bij het subject. Bijvoorbeeld:

62.14   ad § 62.12   b.

Evenals de betekenis van ideoantonieme werkwoorden, kan ook de betekenis van sommige ideoantonieme additieven expliciet gemaakt worden door ze te combineren met een res.vorm. Bij een additief hoort een fundament in de res.vorm. Bijvoorbeeld (betekenis a. met een resultatief; betekenis b. op idiomatische wijze):

pitlo   rijp∩onrijp:

tjest   vervallen∩in goede staat:

De res.-dragende constituenten ef pitlo geffye en ef tjest husoff kunnen in elk zinsdeel voorkomen, zoals:

als object:

als subject:

als voorz.bep.:

62.15

Een resultatief kan in veel gevallen vervangen worden door een lexicaal element (speciaal werkwoord of additief) dat het effect van "er niet meer zijn" uitdrukt. Vergelijk:

In veel gevallen doen de res.-constructies wat plechtiger aan dan de omschreven vormen. In de spreektaal wordt daarom de voorkeur aan de omschreven vormen gegeven (behalve bij een aantal ingeburgerde res.vormen met betekenissen als "doodslaan", "omverrijden", "opeten", "kapot laten vallen" e.d.).

62.16

Als met een lexicaal element zoals bedoeld in § 62.15 het resultatieve aspect uitgedrukt wordt, kan een extra resultatief toegevoegd worden om een emfatisch of eufemistisch aspect uit te drukken. Vergelijk ook § 62.6. Vergelijk met de voorbeeldzinnen in § 62.15:

62.17   ad § 62.1   B. Resultatief verplicht met werkwoorden

In het Spokaans bestaan ruim veertig werkwoorden die altijd een object in de res.vorm eisen. Dit is bij de desbetreffende werkwoorden in de woordenboeken aangegeven. Enkele veelvoorkomende res.-eisende werkwoorden zijn:

62.18

De verplichte res. drukt in sommige gevallen duidelijk uit dat het object "er niet meer is", zoals fjojae (met de grond gelijk maken). Bij xûstiche (beroven) gaat het erom dat het object iets bezat dat hij/zij nu niet meer heeft. En bij quâme (uitlokken) is de notie van "verdwijnen" geheel afwezig; hier lijkt van het tegendeel sprake: iets wat er niet was, raakt dankzij dat "uitlokken" juist aanwezig. Al deze werkw.n hebben een negatieve gevoelswaarde, behalve treske ([uit]doven). Voorbeelden:

62.19

Dit verplichte gebruik van de resultatief heeft tot gevolg dat de oorspronkelijke functie van de resultatief op de achtergrond is geraakt. Zo is een verplichte resultatief niet in staat om een emfatisch of eufemistisch aspect uit te drukken, ook al heeft het werkwoord een "vernietigende" betekenis (§ 62.6). Vergelijk a. (waarin de resultatief níét verplicht is en daarom effect heeft) met b. (waarin de resultatief verplicht is en daarom geen betekenis meer heeft):

Gedeverbaliseerde werkwoorden hebben een ongemarkeerde resultatief; zie ook § 61.33 en § 126.51. Als een gedeverbaliseerde bijzin dus als object bij een res.-eisend werkwoord fungeert, is een resultatief niet zichtbaar. Vergelijk:

Een resultatief object is soms niet mogelijk of noodzakelijk:

1. Als het object als kern optreedt en een pers.vnw. is; vergelijk:

   a.	Petriy co'ifche pijâ hepsatt.
   	Petriy negeert haarRES volkomen.
   b.	Eup co'ifchelije pijâ pai Petriy.
   	Ze wordt door Petriy volkomen genegeerd.

   Alleen pers.vnw.n van het 2e niveau (zoals in a.) kennen een res.vorm (Blok 71.20); die van het 1e niveau (in b.) niet.

2. Bij een evenschikking waarbij één objectkern bij meerdere werkw.n hoort, waarvan er één een resultatief object vereist:

   a.	Ef sértses astritolije pai flûfelira klâk.
   	De huizenRES werden door neerstortend puin verpletterd.
   b.	Ef sérts plitolije bent pai râfs-knurfel ur astritolije dus pai flûfelira klâk.
   	De huizen werden eerst door modderwater overspoeld en toen door neerstortend puin verpletterd.

   In zin b. blijft de resultatief achterwege omdat deze bij plite (overspoelen) niet vereist is. Een variant van b., waarbij de res. expliciet uitgedrukt kan worden, is bijvoorbeeld:

   b′.	Ef sérts plitolije bent pai râfs-knurfel ur ef tiynses astritolije dus pai flûfelira klâk.
   	De huizen werden eerst door modderwater overspoeld en [de dingenRES] werden toen door neerstortend puin verpletterd.

   In b′. wordt de zinskern middels het spoor ef tiyns herhaald, waarbij wel een res.vorm mogelijk is. Velen zijn van mening dat zo'n variant de voorkeur verdient boven een onuitgedrukte res., zoals in b.

3. Bij gedeverbaliseerde constructies (optioneel):

   ef flûfelira klâkex lastritos enn ef sérts/sértses.
   de verplettering door het neerstortende puin van de huizen

   Bij dergelijke deverbalisaties heeft enn meer het karakter van een voorz. zodat er van een "echt" object geen sprake is. Vergelijk ook § 132.150.

62.21   ad § 62.1   C. Resultatief verplicht met voorzetsels

In het Spokaans bestaan zo'n twintig voorzetsels die een resultatief eisen als het voorzetsel een grensoverschrijdende beweging uitdrukt. In a. is sprake van stilstand of van een beweging op dezelfde plaats (binnen bepaalde grenzen); in b. is sprake van een beweging van de ene plaats naar de andere (grensoverschrijdend):

In Blok 140.7 staan de voorzetsels die een resultatief vereisen.

62.22

Als een res.vorm voorafgegaan wordt door zowel een res.-eisend voorzetsel als een ideoantoniem additief waarvan een van de betekenissen door een resultatief expliciet wordt, kan ambiguïteit ontstaan. Vergelijk:

Interpretatie (1a) is mogelijk als de resultatief van kaltânn slechts in verband gebracht wordt met tjest (tjest + res. = 'vervallen', zie § 62.14). Interpretatie (1b) is mogelijk als de resultatief van kaltânn in verband gebracht wordt met zowel tjest als rys (rys + res. = 'onderdoor': grensoverschrijdend). Bij (2) is slechts één interpretatie mogelijk, want de resultatief kan nooit in verband gebracht worden met de constructie tjest ... fes ef xnârf (in goede staat verkerend).

© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands