Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

140. Voorzetsels: morfologie en semantiek √

140.1

In dit hoofdstuk worden achtereenvolgens besproken:

1. Overzicht van de voorzetsels (vanaf § 140.5)
2. Morfologie van de voorzetsels (vanaf § 140.12)
3. Semantiek van de voorzetsels (vanaf § 140.35)

In Hoofdstuk 141 wordt de syntaxis van de voorzetsels behandeld, en Hoofdstuk 142 is gewijd aan voorzetsel-uitdrukkingen.

140.2

Spokaanse voorzetsels worden in de volgende categorieën ingedeeld:

1. locationele voorzetsels: PLAATS en BEWEGING  (§ 140.6)
2. translocationele voorzetsels: RICHTING (grensoverschrijdend)  (§ 140.7)
3. temporele voorzetsels: TIJD  (§ 140.8)
4. kwantitatieve voorzetsels: MAAT en AFSTAND  (§ 140.9)
5. relationele voorzetsels: BETREKKING  (§ 140.10)

Verder bestaat er nog een zogenoemd dood voorzetsel, zie hiervoor § 132.144–156 bij de sporen. De overige categorieën zijn opgesomd in de Blokken 140.6–10.

140.3

Eerst nog enkele definities: voorzetsels (voorz.) vormen samen met een fundament een voorzetselbepaling (voorz.bep.). Het fundament is dat deel van de voorz.bep. dat door het voorz. gespecificeerd wordt. In de volgende voorbeelden is het vette deel het voorz., en het onderstreepte deel het fundament:

In het laatste voorbeeld zijn twee fundamenten aan elkaar ondergeschikt: het "matrix-fundament" is onderstreept, maar het pers.vnw. ef in de voorz.bep. kaf ef (erop) vormt een fundament bij kaf.
Vergelijk ook het gebruik van de term "fundament" bij additieven in § 40.4.

140.4

Er bestaan ook bepalingen die in zijn geheel het karakter van voorz. hebben (een soort "perifrastische voorz.s"). Zulke bepalingen worden voorzetseluitdrukkingen (voorz.uitdr.) genoemd, bijvoorbeeld het vette deel in:

Zulke constructies worden besproken in Hoofdstuk 142.

140.5   ad § 140.1   A. Overzicht

Afdeling A. begint met 5 Blokken waarin alle Spokaanse voorz.s zijn gerangschikt naar hun categorie. Sommige voorz.s komen in meer dan een Blok voor. In de kolom "§" staat de paragraaf waarin/vanaf dit voorz. behandeld wordt.
Vervolgens wordt nader ingegaan op de morfologie, waarbij ook een kort etymologisch overzicht gegeven wordt.

140.6   ad § 140.2   a. Locationele voorzetsels

De locationele voorz.s worden onderverdeeld in twee categorieën: (i) PLAATS en (ii) BEWEGING (binnen de door de voorz.bep. vastgestelde grenzen). De meeste locationele voorz.s kunnen voor beide categorieën gebruikt worden, maar bij een aantal blijkt het categorie-onderscheid uit het gebruik van verschillende voorz.s.

140.7   ad § 140.2   b. Translocationele voorzetsels

De translocationele voorz.s behoren tot de categorie van (grensoverschrijdende) RICHTING; zij drukken een overgang van de ene plaats naar de andere uit, waarbij de voorz.bep. de grenzen tussen die plaatsen definieert.

140.8   ad § 140.2   c. Temporele voorzetsels

Temporele voorz.s behoren tot de categorie van TIJD.

140.9   ad § 140.2   d. Kwantitatieve voorzetsels

Kwantitatieve voorz. behoren tot de categorieën MAAT en AFSTAND. Omdat de precieze grens tussen beide categorieën niet goed te trekken is (en feitelijk ook niet van belang is voor de keuze van het correcte voorz.), zouden we beter kunnen spreken van één categorie MAAT & AFSTAND.

140.10   ad § 140.2   e. Relationele voorzetsels

Relationele voorz.s behoren tot de categorie van BETREKKING, en hebben altijd een abstracte betekenis. Een abstracte betekenis is bij voorz.s uit overige categorieën ook mogelijk, maar dan betreft het altijd geïdiomatiseerde constructies.

140.11

We kunnen de voorz.s ook nog op een andere manier indelen, namelijk:

1. Universele voorz.s: deze hebben zo'n algemene betekenis dat ze in meer dan één van de categorieën a. t/m e. (dus Blokken hierboven) voorkomen. Zulke voorz.s worden ook algemeen gebruikt in idiomatische constructies, samen met prepositionele werkw.n, en in samenstellingen. Prototypische universele voorz.s zijn bijvoorbeeld fes (in), kaf (op), armt (aan) en luft (bij).

2. Specifieke voorz.s: deze hebben een nauw omschreven betekenis en behoren daarom maar tot één categorie (dus één Blok). Zulke voorz.s komen niet (of zelden) voor in idiomatische uitdrukkingen, bij prepositionele werkw.n en in samenstellingen. Bijvoorbeeld: vûk (tegen ... in); lóf (gedurende) en quâ (behalve). Ook de samengestelde voorz.s, zoals kelârfes (onder in) of perdÿrovap (aan weerszijden van) behoren tot de specifieke voorz.s.

Het onderscheid "universeel" ~ "specifiek" heeft bepaalde syntactische consequenties, zoals we zullen zien in § 141.22–27.

140.12   ad § 140.1   B. Morfologie

In afdeling B. zal de morfologie van de voorz.s besproken worden. In verscheidene gevallen valt er niet aan een etymologische uitweiding te ontkomen. Deze zal echter zo beknopt mogelijk gehouden worden, omdat dit grammaticaboek niet de juiste plaats is voor uitputtende etymologische beschouwingen (een goed etymologisch woordenboek is Holâpôftiy-Hânk (1984)).
We onderscheiden twee hoofdgroepen: groep I noemt alle mogelijkheden om van een bestaand voorz. een ander voorz. te vormen, en groep II noemt alle mogelijkheden om van een willekeurige woordsoort een voorz. te vormen (zowel afleiding als samenstelling). De twee hoofdgroepen zijn in subgroepen onder te verdelen:

1. Nieuwe voorzetsels op basis van een ander voorzetsel:
   1. voorz. als basisvorm (wortel) (§ 140.13–14)
   2. reductie van voorz. (§ 140.15–16)
   3. suffigering van voorz. (§ 140.17–19)
   4. prefigering van voorz. (§ 140.20)
   5. negatie van voorz. (§ 140.21)
   6. samenstelling van twee voorz.s (§ 140.22)
   7. samenstelling van subst. en voorz. (§ 140.23)
   8. samenstelling van overige woordsoort en voorz. (§ 140.24–25)

2. Nieuwe voorzetsels op basis van andere woordsoort:
   1. voorz. + subst. + -iy (§ 140.26)
   2. subst.-afleiding (§ 140.27–28)
   3. werkw.-afleiding (§ 140.29–30)
   4. add.-afleiding (§ 140.31–32)
   5. voorz. = add. (§ 140.33)
   6. voorz. = teg.dw. (§ 140.33a)
   7. enkele bijzondere gevallen (§ 140.34)

Merk op dat het onderscheid "scheidbaar" ~ "onscheidbaar" bij de samenstellingen niet relevant is. Sommige voorz.s zouden "scheidbaar" genoemd kunnen worden omdat de samenstellende delen d.m.v. een filâsto met elkaar verbonden zijn, maar dit is slechts een spellingskwestie zonder syntactische consequenties. Vergelijk dit met de samenstellingen van subst.n waarbij dit onderscheid wel van belang is (§ 30.32).

140.13   ad § 140.12   I.1. Wortels

Een aantal voorz.s met een elementaire betekenis kunnen beschouwd worden als een "wortel": zij zijn niet samengesteld, niet afgeleid, niet geaffigeerd. Voorz.s die identiek zijn aan een wortel kunnen onderverdeeld worden in voorz.s die tot de basiswoordenschat van het Spokaans behoren, en voorz.s die geleend zijn uit andere talen. Tot de basiswoordenschat behoren:

140.14

Uit andere talen zijn ontleend:

Van sommige voorz.s bestaat een kortere (gereduceerde) vorm. Soms heeft deze een andere betekenis (valt in een andere categorie), soms ook is er slechts een verschil tussen (officiële) schrijftaal en spreektaal. Van reductie is sprake bij:

140.16

Een aantal (lange) voorz.s kennen een verplichte gereduceerde vorm als ze met een clitisch pers.vnw. (§ 70.51–53) gesuffigeerd zijn:

Ook de gereduceerde vorm 'kara (§ 140.15) wordt verplicht gebruikt bij een clitisch pers.vnw. Voorbeelden:

140.17   ad § 140.12   I.3. Suffigering van voorzetsel

Van sommige voorz.s bestaat een gesuffigeerde variant die meestal een andere betekenis heeft dan de basisvorm; de gesuffigeerde variant behoort soms ook tot een andere categorie. Bij verscheidene voorz.s heeft het suffix een onduidelijke status: het is dan niet goed na te gaan hoe de oorspronkelijke vorm eruitzag en/of wat de precieze betekenis ervan is. Zo'n onduidelijk suffix vinden we bij:

140.18

Suffigering vindt dikwijls plaats met de suffixen -onn of -of. Met -onn wordt expliciet een richting uitgedrukt (zie Blok 140.7), en -of wordt wel toegevoegd om een tijd uit te drukken (Blok 140.8). Het suffix -onn is etymologisch verwant aan het voorz. ón, wat sommige linguïsten ertoe brengt om de afleidingen met -onn liever te beschouwen als samenstellingen van twee voorz.s (in de trant van: blef + ón > blefonn). Het suffix -of is de sterk gereduceerde vorm van het aanw.vnw. mittof (Blok 52.3). Merk op dat de voorz.s die hiermee gesuffigeerd worden, zelf ook wijzigingen ondergaan:

140.19   De voorzetsels helkara, tygtja en zjoba

In de drie algemene voorz.s zjoba (Blok 140.6), helkara (Blok 140.7) en tygtja (Blok 140.7/10) is het locatieve suffix -a terug te vinden dat tegenwoordig alleen nog in combinatie met het prefix te- voorkomt (zoals in tekaréa (aan boord) of tejakâma (op het veld), zie § 41.25).
Als we dit suffix wegdenken, kan tygtja beschouwd worden als een variant van tûgt (Blok 140.7 en § 140.33), en in zjoba is de wortel z[j]op terug te vinden die refereert aan een gat of holte (vergelijk ook zopini (gaatje)). Volgens Frischert (1959) moet bij zjoba dan gedacht worden aan "een gat of holte in de grond of bodem, waaraan altijd het idee van (beneden mijn voeten) is verbonden".
In het voorz. helkara ten slotte vinden we de vorm helker terug, die beschouwd kan worden als een verlengde variant van het archaïsche †helk (naar [toe]).

140.20   ad § 140.12   I.4. Prefigering van voorzetsel

Twee voorz.s zijn gevormd met een prefix aan een ander voorz.:

Voor lurg-, zie ook § 21.3.

140.21   ad § 140.12   I.5. Negatie van voorzetsel

Twee voorz.s vormen de negatieve tegenpool van een ander voorz. Deze negatie wordt uitgedrukt met vocaalwisseling. Vergelijk dit met de negatie van add.n (§ 41.49–54) en van zelfst.vnw.n (§ 73.10):

140.22   ad § 140.12   I.6. Samenstelling van twee voorzetsels

De volgende voorz.s zijn samst.n van twee andere voorz.s (de punt geeft de grens tussen de twee delen aan):

140.23   ad § 140.12   I.7. Samenstelling van substantief en voorzetsel

De volgende voorz.s zijn samst.n van een subst. gevolgd door een voorz.:

De laatste 4 voorbeelden kunnen ook beschouwd worden als samst.n van een add. + voorz.: de vier windrichtingen zijn immers zowel een subst. als een add. (zie § 20.50).

140.24   ad § 140.12   I.8. Samenstelling van overige woordsoort en voorzetsel

Mitai (Blok 140.6/7/9) is een samentrekking van mit + pai. Tegenwoordig is mit een betr.vnw. (zie Blok 124.3), maar in het Oudspokaans kon het ook als aanw.vnw. 'dat' betekenen.

Ðônosef (Blok 140.10) is samengesteld uit ðônos (samen) + lef (met), dus betekent het 'samen met'. Vergelijk ook ðônosfortiy in § 140.28.

Fitfara (Blok 140.10) is gevormd uit fit (zo) + fara (als).

Het voorz. wÿrtâlacc (Blok 140.10) is samengesteld uit het werkw. wÿrte (assisteren) (oorspr. "helpen") en het archaïsche voorz. †helk (tegenw. helkara, zie § 140.19).

140.25

Dalotoje (Blok 140.6) is samengesteld uit ta + lo + toje, en bij de variant dotoje (Blok 140.10) is dalo- gereduceerd tot do-. Oorspronkelijk was toje een voorz. met de betekenis 'uit, erbuiten'. Tegenwoordig is toje een voegw. dat altijd tezamen met het voegw. fra gebruikt wordt, in de betekenis van 'óf ... óf'. Zie Blok 120.49 en § 120.109–110.
De semantische verschuiving van 'buiten' naar 'óf', en de daarmee gepaard gaande verschuiving van voorz. naar voegw., vond in de 17e en begin 18e eeuw plaats. Toen de voegwoordelijke interpretatie van toje de overhand ging krijgen, deed de behoefte zich voelen om expliciet uit te drukken wanneer een voorz. bedoeld werd. Toje als voorz. werd daarom uitgebreid tot de frase ta lo toje, lett. "daar als buiten". Dit is tot één woord versmolten in dalotoje (uit, buiten).

140.26   ad § 140.12   II.1. Voorzetsel + substantief + -iy

Voor het suffix -iy wordt verwezen naar § 41.21. De volgende voorz.s zijn opgebouwd uit een ander voorz. met een subst. en -iy:

140.27   ad § 140.12   II.2. Substantief-afleiding

De volgende voorz.s zijn van een subst. afgeleid:

140.28

Perdÿrovap (Blok 140.6/7) is samengesteld uit het zelfst.vnw. perdÿr (beide) en het subst. ovap (zijkant).

Qubâjo (Blok 140.6/8) is afkomstig van het archaïsche subst. †qubâiy (variant †qubâjiy) (gehucht), waarin te herkennen zijn (a) het prefix qu- (zie § 83.39) en (b) het subst. bâ[j]iy (bouwsel, hutje, schuurtje), dat duidelijk van Germaanse oorsprong is.

Ðônosfortiy (Blok 140.8) is samengesteld uit ðônos (samen) + fort (tijd) + -iy, dus betekent zoiets als "samentijdig".

140.29   ad § 140.12   II.3. Werkwoord-afleiding

De volgende voorz.s zijn van een werkw. afgeleid (voor de betekenis van de voorz.s wordt verwezen naar de Blokken). Merk op dat sommige werkw.n archaïsch zijn (gemarkeerd met †); deze worden in de standaardtaal al minstens een eeuw niet meer gebruikt. De met × gemarkeerde voorz.s bestaan tevens als add. Het is in een aantal gevallen de vraag of we er niet van moeten uitgaan dat het werkw. van het voorz. is afgeleid (zie volgende paragraaf). In ieder geval worden deze voorz.s wel "verbale voorz.s" genoemd:

140.30

Van sommige voorz.s is een werkw. afgeleid, zoals blef > bleffe (achter > achterblijven) of hogorit > hogorite (boven > verhogen). In sommige gevallen is het onduidelijk of we te maken hebben met een afgeleid werkw. dan wel met een afgeleid voorz., zoals bij:

Deze vormen zijn daarom ook opgenomen in § 83.14, als voorbeelden van werkw.n die van een voorz. zijn afgeleid.

140.31   ad § 140.12   II.4. Additief-afleiding

Tarô (Blok 140.6) is afgeleid van het add. ta (daar) en het versterkende element rô. Zie verder de bespreking bij het voorz. zarô in § 140.34.

Kusamat (Blok 140.6) is met een t afgeleid van het add. kusama (daar). De herkomst van deze t is omstreden. Sommige taalkundigen menen dat het hier om een gereduceerde variant van het add. ta (daar) gaat (dan is er sprake van het suffix -t); anderen houden het op een paragogische t die bij de oppositie kusama ~ kusamat een onderscheidende functie heeft gekregen.1

Roffottô (Blok 140.6/7/9) is met de uitgang -tô afgeleid van het add. roffot2; -tô wordt algemeen beschouwd als de gereduceerde vorm van het add. ta (daar). Zie ook de uitleg bij kusamat hierboven.

140.32

De eind-t in hogorit en lagitofot (Blok 140.6/7) is identiek aan die in kusamat. Dit is in § 140.31 uitgelegd. De t-loze additief-vormen hogoriy (bovendeks) en lagitofô (onderdeks) zijn typische scheepstermen, zo goed als zeker gebaseerd op de Nederlandse woorden "hoog" en "laag". Hogoriy is dan een samentrekking van "hoog" + voriy1 (voorschip), terwijl lagitofo bestaat uit "laag" + tofô (laagste punt (in gebouw of schip)).

140.33   ad § 140.12   II.5. Voorzetsel = additief

Veel voorz.s doen tevens dienst als additief. Het is niet altijd duidelijk of we hier te maken hebben met oorspronkelijke voorz.s die een betekenisuitbreiding als add. hebben gekregen, of andersom. Deze "kip en ei"-kwestie is reeds genoemd in § 41.41 (zie ook White (1973)). In het volgende Blok staan alle voorz.s die tevens als add. dienst kunnen doen. Sommige zijn reeds elders in dit hoofdstuk ter sprake gekomen (bijvoorbeeld omdat zij van een werkw. zijn afgeleid, of zijn samengesteld m.b.v. een subst.). Vandaar de verwijzingen naar andere paragrafen.

Voorz.s die tevens een add. CAT. III zijn worden verder besproken in § 141.73–75.
Voorz.s die tevens een add. CAT. I zijn worden verder besproken in § 141.76–78.

140.33a   ad § 140.12   II.6. Voorzetsel = teg.dw.

Zeven relationele voorzetsels hebben dezelfde vorm als een teg.dw.:

Ze worden besproken in § 140.44a.

140.34   ad § 140.12   II.7. Enkele bijzondere gevallen

1. Ri'ef is een samentrekking van rifo + ef (van de).

2. Lóf wordt beschouwd als een variant van de wortel lôft die refereert aan een "tijdsduur". Tegenwoordig treedt lôft niet meer als zelfstandig woord op, maar is nog wel terug te vinden in bijvoorbeeld de add.n lôft'farte (geleidelijk) en lôftquar (langzamerhand).

3. Zarô bestaat uit het improductieve prefix za- (ernaast, erbij)1, gehecht aan het versterkende element rô, dat tegenwoordig alleen gebruikt wordt in combinatie met ta (daar), in de betekenis van 'vlak, dicht', bijvoorbeeld: ta hogorit rô (vlak boven, dicht boven). Vergelijk ook het voorz./add. tarô (vlak bij) (§ 140.31).

140.35   ad § 140.1   C. Semantiek

In afdeling C. wordt de betekenis van de individuele voorz.s besproken. In principe komen de voorz.s hierbij in alfabetische rangorde aan de beurt, maar het kan in sommige gevallen overzichtelijker zijn om twee of meer voorz.s als groep te behandelen, hetzij omdat zij als elkaars synoniemen of antoniemen optreden, hetzij omdat zij subtiele semantische verschillen vertonen die het beste bij een vergelijking tot uiting komen.
Veel voorz.s komen in (min of meer) idiomatische uitdrukkingen voor, waarbij de betekenis niet altijd transparant is. Er worden hieronder enkele voorbeelden gegeven, maar voor een uitputtend overzicht van idioom wordt verwezen naar Hoofdstuk 160, en vooral naar de woordenboeken.
Het aanklikbare cijfer tussen [ ] achter elk voorz. verwijst naar het Blok waarin dit voorz. is opgenomen (soms zijn er meerdere Blokken). Soms wordt niet naar een blok verwezen, maar naar een paragraafnummer van dit hoofdstuk; dit wordt weergegeven in de vorm [§ 44]:

140.36

Onder de categorie MAAT verstaan we tevens AFSTAND.
De categorieën BEWEGING en RICHTING moeten goed uit elkaar gehouden worden: BEWEGING betekent altijd een beweging binnen de door de voorz.bep. gedefinieerde grenzen ("hij loopt in de kamer rond"), terwijl met RICHTING altijd een grensoverschrijdende beweging bedoeld wordt, waarbij de grenzen eveneens door de voorz.bep. zijn vastgelegd ("hij loopt de kamer in").
Bij sommige werkwoorden is het grensoverschrijdende karakter niet altijd duidelijk, en kan er tussen verschillende voorz.s gekozen worden. Vergelijk:

In a. ligt de nadruk op het resultaat van het leggen: Lerdu voert een zodanige handeling uit dat het boek zich uiteindelijk op de tafel bevindt. In b. ligt de nadruk op een beweging van "eerst niet op de tafel" en vervolgens "wel op de tafel": dit heeft een grensoverschrijdend karakter, en daarom is er voor kaf + resultatief, of voor kafonn gekozen. Zie ook voorbeelden (1) en (2) in § 140.47.
Zulke twijfelgevallen zijn er voornamelijk als het grensoverschrijdende karakter gerelateerd is aan een niet-kern. Is de zinskern erbij betrokken, dan is de situatie duidelijker. Zo drukt de zin "De kat springt van de stoel op de tafel" duidelijk grensoverschrijdend, dit in tegenstelling tot "De kat springt op de tafel rond".

140.37   âfry [9][10] en âfriye [10]

Âfry benadrukt het feit dat iemand iets mededeelt; na (§ 140.91) en vooral calijann (§ 140.45) leggen de nadruk op wat iemands mening is.

Vergelijk (1) met de voorbeelden (1) en (2) in § 140.77a. Vergelijk (2) met voorbeeld (1) in § 140.85.

140.38   ânt [6][8] en ânte [8]

Vergelijk ânt/ânte met kurof in § 140.83.

140.38a   ântfes [6]

Het voorz. ântfes is samengesteld uit het additief ânt (binnen) en het voorz. fes (in). Ânt is hier dus níét op te vatten als een voorz., zoals besproken in § 140.38.

Ântfes refereert aan een ruimte die wordt ingeperkt door muren, hekken, heggen, ed. Vergelijk (1) met:

In (2) gaat het om vijf nesten die verstopt zitten in de heg.

140.39   armt [6][8][10]

Zie ook kest (§ 140.79).

140.40   âst [6][10]

Let op het verschil tussen (i) âst ef mindistiy (tegenover het hotel) en (ii) furt ef mindistiy (voor het hotel): bij (i) wordt een plek bedoeld aan de overkant van de straat (weg, pad, waterloop, enz.) waaraan het hotel ligt. Bij (ii) wordt een plek bedoeld die onmiddellijk in de nabijheid van de voorkant van het hotel ligt. Het antoniem van furt is blef (achter). Âst kent geen antoniem.1

Voor vergelijkende constructies zoals in (1), zie ook § 143.6–7.

140.41   ber [6]

140.42   blef [6][7] en blefminkÿr, blefonn [7]

Blef + resultatief wordt voornamelijk in een concrete bewegingssituatie gebruikt (zoals in (1)); blefonn kan ook een meer abstracte richting aangeven (zie (2)). Blefminkÿr (in (3)) drukt uit dat iemand of iets gevolgd wordt. Dit voorz. wordt als "grensoverschrijdend" beschouwd, want er is als het ware een grens tussen de entiteit die achtervolgt, en de entiteit die achtervolgd wordt.

140.43   bleffes/furtfes/rysfes, blefkaf/furtkaf/ryskaf, blefkest/furtkest [6]

Terwijl rys (beneden, onder) altijd een beweging uitdrukt, kunnen rysfes en ryskaf ook een plaats aangeven, analoog aan bleffes en blefkaf.
Min of meer synoniem met rysfes is kelârfes (§ 140.78).

140.44   blûmt [8]

Zoals uit deze voorbeelden blijkt, zijn de voorz.s op -lira voornamelijk ambtelijke of formele taal. In gesproken taal wordt meestal de voorkeur gegeven aan een korter, meer algemeen, voorz. Zo kan in de laatste zin het formele ušâmellelira vervangen worden door het algemene na (met [behulp van]) om het gebruik van een werktuig uit te drukken.

140.44b

Het onderscheid tussen een voorz. op -lira en een "echt" teg.dw. is niet altijd duidelijk. Vergelijk:

Het verschil tussen (1a) en (1b) is minimaal, namelijk een komma.
De vette elementen in de a-zinnen zijn voorz.s, maar in de b-zinnen gaat het om een teg.dw.-constructie die een relatieve bijzin uitdrukt.

140.44c

Dat het in (1a) hierboven om een voorz. gaat, is aan te tonen met het dode voorz. âs dat in de plaats van bzeurelira kan komen:

140.45   calijann [10]

Calijann legt de nadruk op wat iemands mening is; âfry (§ 140.37) benadrukt het feit dat iemand iets mededeelt.

140.46   côstemm [10]

140.47   cupp [7] en mip [6][8][9][10]

In de Spokaanse optiek is een gat uit een voorwerp.

In (1) is er sprake van een entiteit (verkeersbord) die eerst in de straat stond en nu eruit is. In (2) wordt de handeling van het "knippen" voorgesteld als een grensoverschrijdende beweging (waarbij het gordijn die grens is): door het knippen wordt het gat (gezien als een "ding") als het ware uit het gordijn gehaald, te vergelijken met de situatie in zin (1) waarin het verkeersbord uit de straat is gehaald.
In § 140.36 is er bij kaf en kafonn op gewezen dat de notie van "grensoverschrijdende beweging" minder sterk gevoeld wordt als het object bij de beweging betrokken is, dan als het subject die grens "overschrijdt". Ook in (1) en (2) is er wat voor te zeggen om het grensoverschrijdende karakter van cupp te vervangen door een meer neutrale uitdrukking met mip (uit) dat op een betrekking duidt, bijvoorbeeld Eup texe eft hupster klafas mip ef léeja.

140.48

140.48a

Let op het verschil tussen enerzijds mip en anderzijds lÿ (§ 140.103) en rifo (§ 140.126) bij verwijzing naar een hoeveelheid:

In a. gaat het om een bepaald aantal uit een onbepaalde hoeveelheid; in b. om een kleiner aantal uit een grotere hoeveelheid. Voor b. geldt de parafrase dur mimpits lÿ/rifo ef âke tiyns (drie boeken uit/van de acht stuks), maar in a. is zo'n parafrase onmogelijk: * dur mimpits mip ef tiyns (* drie boeken uit de stuks). Of anders gezegd: in b. wordt het aantal "drie" gerelateerd aan het grotere aantal "acht". In a. bestaat zo'n relatie tussen twee hoeveelheden niet.

140.49   dalotoje [6] en dotoje [10]

Hoewel dotoje een gereduceerde vorm van dalotoje is, kunnen ze niet door elkaar gebruikt worden.

140.50   ðô [7]

Let ook op de idiomatische uitdrukking ef melde ðô kaf flaju (afkomen op iets) met de gedachte van "aangetrokken worden door iets". Hier is ðô een predicatief additief:

140.51   ðônosef [10] en ðônosfortiy [8] en mô'es [10]

Soms kunnen ðônosef en mô'es synoniem zijn:

Ðônosef kan ook als nevensch.voegw. gebruikt worden (Blok 121.39).

140.52   dotoje [§ 49] – ðÿm, šâm [10]

Ðÿm en šâm zijn volledige synoniemen, maar in idiomatische uitdrukkingen kan alleen ðÿm gebruikt worden, en komt šâm nooit voor.
Ðÿm kan ook als nevensch.voegw. gebruikt worden (Blok 121.39). Šâm kan ook als ondersch.voegw. gebruikt worden (Blok 122.16).

140.53   eâriy [10]

140.54   eitelira [§ 44a] – én [10]

Als voegw. is én veel gebruikelijker, zie Blok 120.49 en § 120.73–91.

140.55   er [8]

Er kan ook als ondersch.voegw. gebruikt worden (Blok 122.16).

140.56   fân [10]

In de betekenis van 'bestemd voor' is fân een wat formeler synoniem van furt (zie hieronder). Daar furt zeer veel betekenissen heeft, wordt soms voor het meer expliciete fân gekozen om ambiguïteit te vermijden.

140.57   fara, fitfara, lo, zÿtâ [10]

In idiomatische uitdrukkingen kunnen fara en fitfara niet door elkaar gebruikt worden.
Fara en fitfara kunnen ook als ondersch.voegw. gebruikt worden (Blok 122.16). Zÿtâ kan ook als nevensch.voegw. gebruikt worden (Blok 121.39).

140.58

Vergelijk ook:

Het verschil tussen lo en zÿtâ zoals geïllustreerd in (3) en (4), komt niet in alle gevallen even duidelijk naar voren. Zo kunnen beide voorz.s als synoniemen gebruikt worden in een zin als (1) hierboven.
Lo komt in een groot aantal hoedanigheden voor; zie ook Blokken 120.49 en 122.16, § 120.111–115, § 122.29 en § 143.112–141.

140.59   fes [6][8][9][10]

In het Spokaans wordt het begrip "zolder" opgevat als een vertrek (kamer) dat aan de bovenzijde afgesloten is door het dak. Men bevindt zich daarom in dit vertrek.2

Vergelijk fes als afstandsmarkeerder ook met lóf (§ 140.98) en kaf (§ 140.77a).

Fes is een van de meest algemene voorz.s. Het is ondoenlijk om hier een compleet overzicht van alle betekenissen en alle idiomatische constructies te geven. Hiervoor wordt verwezen naar de woordenboeken. Zie ook lóf in § 140.98–98a.

140.60   fesdu [7]

Het tweede voorbeeld is een idiomatische uitdrukking waarin het werkw. géén richting uitdrukt, maar het voorz. wel.

140.61   fesducupp [7]

140.62   fesdušarkiy, mipšarkiy, fesdusértiy, mipsértiy [6]

Terwijl mip alleen een plaats uitdrukt, en fesdu alleen een richting, is er bij de samenstellingen met -šarkiy en -sértiy alleen sprake van plaats en beweging.

140.63   fitfara [§ 57] – fošiy [10]

140.64   frópjÿ [10]

Zie ook kura als voorz. van betrekking (§ 140.81–82a).
In de spreektaal wordt het algemene frópjÿ dikwijls gebruikt in plaats van een meer specifiek voorz., zoals in:

140.65   furt [6][7][10] en furtonn [7] en futtof [8]

Furt + resultatief wordt voornamelijk in een concrete bewegingssituatie gebruikt (zoals in (1)); furtonn kan ook een meer abstracte richting aangeven (zie (2)).

140.66

Voor futtof, zie ook het antoniem mintof in § 140.104. Futtof kan ook als ondersch.voegw. gebruikt worden (Blok 122.16).

Furt is een van de meest algemene voorz.s. Het is ondoenlijk om hier een compleet overzicht van alle betekenissen en alle idiomatische constructies te geven. Hiervoor wordt verwezen naar de woordenboeken.

140.67   furtfes, furtkaf, furtkest [§ 43] – gâšâ [10]

Vergelijk ook tsazi in § 140.132.

140.68   helkara = 'kara [7]

140.69   hinta, quâ [10]

Hinta en quâ treden ook op als voegw., zie § 121.8–13 en § 121.44. Het verschil tussen voorz. en voegw. is niet altijd even duidelijk. Zo kent het laatste voorbeeld hierboven als variant Kost pijâ fatasôr hinta/quâ gress melde câtoliyc, waarin sprake is van een nevenschikking van de twee onderstreepte delen. Hier is hinta of quâ dus een nevenschikkend voegw.

140.70   hiycce [6][7] en tukst [6][7][8] en tukstlef [6][7] en tuksof [8]

Hiycce drukt uit dat de entiteit in het fundament fysiek geraakt wordt (in (1): het gordijn raakt de grond); bij tukst wordt de entiteit in het fundament gezien als een fysieke grens die net niet geraakt wordt (in (2): het gordijn hangt nog net een klein stukje boven de grond).

Bij richting wordt tukst dikwijls, en tukstlef altijd gecombineerd met een ander voorz.

140.71

Tuksof kan ook als ondersch.voegw. gebruikt worden (Blok 122.16).

140.72   hogorit [6][7]

140.72a   holfplepiy [6][8]

140.73   hôs [6]

Hôs vormt met de pers.vnw.n 2n een onscheid.samst. Zie § 71.2–4.

140.74   hurtos [8][9]

140.75   ja [6][7][8][10] en jen [6][10]

Jen drukt uit dat iets zich tussen twee dingen bevindt, vaak met de extra betekenis van "klem zitten". Ja drukt uit dat iets zich te midden van meerdere dingen bevindt.

Vergelijk hierboven (1) met (3).

140.76

Ook bij de categorie BETREKKING wordt onderscheid gemaakt tussen jen voor 2 entiteiten, en ja voor meerdere entiteiten.

Let goed op het verschil tussen fundamenten met een lidw. (zoals in (4)), en die zonder lidw. (zoals in (5)).

140.77   kaf [6][7][9] en kafonn [7]

Voor het huisnummer staat kaf als de straatnaam zelf al een nummer bevat; het gaat hier meestal om straatnamen in de bebouwde kom met een Romeins nummer, of om genummerde rijkswegen of provinciale wegen.1

Kaf + resultatief wordt voornamelijk in een concrete bewegingssituatie gebruikt (zoals in (1)); kafonn kan ook een meer abstracte richting aangeven (zie (2)).

140.77a

Kaf in combinatie met een maataanduiding is op 3 manieren ambigu. Het kan refereren aan een hoogte (zin (1) en (2)), aan een traject met een bepaalde lengte ((3a)) of aan iets dat een bepaalde afstand verderop is ((3b)). Deze ambiguïteit kan in (2) vermeden worden met een omschrijving als Ef taris lelperre eft hardlapiy rifo 43 m (De toren heeft een hoogte van 43 m); vergelijk ook § 140.37 (1).
Betekenis (3a) kan expliciet gemaakt worden met het voorz. lóf (§ 140.98), en bij (3b) kan voor het voorz. fes gekozen worden (§ 140.59). Op een verkeersbord dat voor dit slipgevaar waarschuwt, worden dan ook uitsluitend de mededelingen lóf 2km of fes 2km gebruikt. In het eerste geval moet de weggebruiker twee kilometer lang oppassen om niet te slippen, in het tweede geval moet hij pas twee kilometer verderop oppassen.

140.78   'kara [§ 68] – kelârfes, zillepipfes [6]

Bij kelârfes en zillepipfes wordt geen onderscheid gemaakt tussen PLAATS en BEWEGING, zoals dat bij fes (in) (plaats) vs. ânt (in) (beweging) het geval is.
Merk op dat de woorddelen kelâr (kelder) en zillepip in deze voorz.s geen letterlijke betekenis (meer) hebben. Vergelijk: fes ef kelâr (in de kelder) en kelârfes ef kelâr (onder in de kelder).
Min of meer synoniem met kelârfes is rysfes (§ 140.43).

140.79   kest [6][8]

Bij maanden drukt kest uit dat het om de maand gaat die aan de gang is.

140.79a   k'mafurt [6]

K'mafurt legt de nadruk op de locatie en wordt het liefst gebruikt als het meer algemene voorz. furt (voor) ambigu is omdat dit ook "bestemd voor" kan betekenen (§ 140.65–66). Vergelijk (1) en (2) met:

140.80   krÿmiy [10]

140.81   kura [6][7][9][10]

140.82

Let op het verschil tussen:

In a. wordt een boek bedoeld dat uitsluitend over het kerkgebouw gaat: de bouw ervan in ca. 1710, de restauratie in 1978, de interessante dakconstructie, enz.
In b. wordt een boek bedoeld dat een veel breder scala aan onderwerpen aansnijdt: alles waarbij deze kerk een rol heeft gespeeld, wordt erin behandeld, zoals de moord op een priester van deze kerk in 1822, het museum dat erin gevestigd is, de platanen op het plein ervoor, enz.

140.82a

Vergelijk ook:

In a. wordt gesuggereerd dat Petriy de moord begaan heeft en precies vertelt hoe deze plaatsgevonden heeft. In b. lijkt het er eerder om te gaan dat Petriy in het algemeen dingen weet die met de moord te maken hebben.

140.83   kurof [8]

Kurof benadrukt dat iets gedurende de hele genoemde periode plaatsgevonden heeft. Vergelijk dit met ânt/ânte in § 140.38, waarbij de genoemde periode langer is dan de tijd dat iets plaatsvond.

140.84   kusamat [6] en lango [6][7][9] en minkÿr [6][7] en ovapiy [10]

Kusamat betekent bij een plaatsaanduiding 'naast' of 'langs'; bij een beweging is de betekenis altijd 'naast'. Nu wordt 'langs' vertaald met lango.

140.85

Lango bij maten drukt voornamelijk de lengte van wegen, kabels ed. uit. Vergelijk Eft trajiy âfry 3m flândoro (Een balk van 3 m lengte), maar niet * Eft trajiy lango 3m.
Bij de constructie A ovapiy B of ovapiy B ... A is B het belangrijkst, en A is in mindere mate aanwezig. In (2) spreekt men dus voornamelijk Spokaans, en in mindere mate ook Pegrevisch.
In (3) gaat het weliswaar om veel bouwvakkers, maar vooral om nog veel meer vissers (die in dit dorp wonen). Merk ook op dat "naast" hier refereert aan een vergelijking van twee groepen, en niet aan een plaats. Vergelijk: Kusamat ef ebesz, pert âlbatjens zâre kusami. Nu wonen de vissers en bouwvakkers dus in het dorp naast elkaar (en niet apart in verschillende straten of wijken).

140.85a   kusamavap, kusamivap [6]

140.86   lagitofot [7] en rys [6][7][9] en zjoba [6]

Rys + resultatief wordt alleen in een concrete richtingssituatie gebruikt (zoals in (1)); lagitofot geeft meestal een meer abstracte richting aan; dit is duidelijk in (3), maar voor de meeste Spokaniërs geldt dat ook in (2).

140.87   langiy [8]

In tegenstelling tot lóf (§ 140.98) drukt langiy altijd de lange duur van een periode uit, zonder dat er een duidelijk begin of eind ervan is.
Vergelijk ook lango (§ 140.84).

140.88   lango [§ 84] – langofes, langomip/miplango [6]

Bij uitdrukkingen van plaats, of bij grensoverschrijdende richtingen, moeten 'binnen langs' en 'buiten langs' vertaald worden met voorz.combinaties, bijvoorbeeld fes kusamat of kusamat fes (binnen langs) (stilstand). Zie ook § 141.106–111 voor zulke voorz.combinaties.

140.89   lef, na, tjâg, wÿrtâlacc [10]

BETREKKING:
De basisbetekenis van lef, na, tjâg en wÿrtâlacc is 'met', maar er zijn grote verschillen in hun gebruik:

Een iets vrijere vertaling is nodig in:

In een meer overdrachtelijke betekenis kan lef ook gebruikt worden in zinnen als:

140.90

Vergelijk de volgende twee constructies:

In (1) is het vetgedrukte deel een nadere bepaling bij "stoel": die stoel heeft eikenhouten poten. In (2) is het vetgedrukte deel een nadere bepaling bij "bekleden": het bekleden geschiedt met fluweel. In (2) kan lef vervangen worden door het meer specifieke voorz. tjâg (§ 140.92–93). Zie verder § 141.129 en § 141.144 voor een nadere analyse van (1) en (2).
Lef kan ook als nevensch.voegw. gebruikt worden (Blok 121.39).

140.90a

Een bijzonder gebruik van lef is om een toestand uit te drukken waarin iets verkeert. Lef gaat dan altijd samen met een additief gemarkeerd met lo. Vergelijk de verschillende constructies:

In a. heeft lef de primaire betekenis 'samen met': Lena en haar hond zitten samen op de stoep. In b. daarentegen drukt lef een bepaalde situatie uit, namelijk dat Lena haar jas binnenstebuiten aan heeft. Het gaat er dus niet om dat Lena "samen met haar jas" op de stoep zit.

140.90b

Andere voorbeelden:

Volgens Kojen-Pôt (1980) gaat het hier om een variant van objecten met een obj.add., zodanig dat een theoretisch object nu in een voorz.bep. met lef verschijnt. Vergelijk:

In a. is pet-gryde een object en furtablefa een met lo gemarkeerd obj.add. In b. gaat het feitelijk nog steeds om een obj.add., maar het object is nu een voorz.bep. bij farte geworden.

140.90c

In plaats van een met lo gemarkeerd additief kan soms ook een voorz.bep. gebruikt worden. Bijvoorbeeld:

140.91

Verder betekent na ook 'volgens':

Na legt de nadruk op wat iemands mening is; vergelijk dit met âfry (§ 140.37) dat het feit benadrukt dat iemand iets mededeelt. Voor na in straatnamen, zie § 141.37–38. Na kan ook als ondersch.voegw. gebruikt worden (Blok 122.16).

140.92

In archaïsch taalgebruik wordt tjâg nog wel bij werktuigen gebruikt (in modern Spokaans is na algemener, zie hierboven):1

140.93

Tjâg in de betekenis 'door middel van' of 'met behulp van' wordt algemeen gebruikt in abstracte contexten, of als het geen "echt" werktuig betreft:

Vergelijk (1) met: Eup lukte ef efanty na eft ras râg (Ze wast het kind met een harde borstel). In tegenstelling tot "zeep" is een "borstel" een duidelijk werktuig. Voorbeeld (2) is zo weinig abstract dat tjâg door het meer universele lef vervangen mag worden; zie § 140.90.

140.94

Meer algemeen staat wÿrtâlacc voor een gedeverbaliseerde infinitief (hier is tjâg minder gebruikelijk):

Wÿrtâlacc komt ook voor in combinatie met personen, en betekent dan 'met [de] hulp van':

140.95   léns [10]

140.96   les, ôsp, part [10] en tuf [9][10]

Het is de vraag in hoeverre les, ôsp, part en tuf hier "echte" voorz.s zijn; hun gebruik blijft beperkt tot de hier gegeven constructies, en feitelijk verbinden ze altijd twee getallen met elkaar. Vandaar dat deze voorz.s in sommige grammatica's en woordenboeken ook wel tot de voegw.n gerekend worden (zoals in Kojen-Pôt (1963), en Lântmân (1979)).

Het voorz. tuf in de betekenis van 'met een dikte van' wordt voornamelijk in de techniek en door timmerlieden gebruikt. In de gewone spreektaal wordt een omschrijving gebruikt, zie hiervoor § 141.41.

140.97   lestôk [10]

Lestôk kan ook als nevensch.voegw. gebruikt worden (Blok 121.39).

140.98   lo [§ 57] – lóf [8][9]

Uit deze voorbeelden blijkt dat ook gebeurtenissen die zich over een bepaalde tijd uitstrekken, met lóf gecombineerd kunnen worden. Tijdsbepalingen die in het Nederlands zonder voorz. bestaan, krijgen in het Spokaans dikwijls lóf, zie ook § 141.30 en § 141.46.

Vergelijk lóf als afstandsmarkeerder ook met fes (§ 140.59) en kaf (§ 140.77a).

140.98a

Let op het verschil tussen lóf en fes:

In a. is sprake van een momentaan aspect: het gereed hebben van het werk vindt plaats op één moment, en dat moment is op de dag dat Lerdu dat werk uitvoert. In b. is sprake van een duratief aspect: het rijden vindt gedurende de hele dag plaats, en niet op slechts één moment van die dag.

140.99   loiniy [7][8]

140.100   luft [6][9] en tarô [6] en xlÿtiy [6]

Xlÿtiy drukt de ruimte dicht bij iemand of iets uit, en is dus verder weg dan luft.

140.101

Vergelijk de afnemende afstand in:

In plaats van xlÿtiy kan ook qubâjo (§ 140.118) gebruikt worden.

Luft is een van de meest algemene voorz.s. Het is ondoenlijk om hier een compleet overzicht van alle betekenissen en alle idiomatische constructies te geven. Hiervoor wordt verwezen naar de woordenboeken.

140.102   lurgânt [6] en lurgfes [6][7]

Lurgânt en lurgfes drukken voornamelijk uit dat iets zich niet "aan de rand" bevindt of gebeurt; het hoeft dus niet letterlijk "precies in het midden" te zijn. Dat kan uitgedrukt worden met een omschrijving als: Ef zelfÿ-pjano melde fes ef lurgiy rifo ef miproit mittus (De vleugel staat [precies] in het midden van de ruime kamer).

140.103   lÿ [7][8][10] en mešanô [10]

Bij een richting legt lÿ de nadruk op het "zich verwijderen". Vergelijk dit met andere voorz.s van richting waarbij de nadruk ligt op de wijze van verwijderen, zoals cupp (naar buiten), of rempe (verticaal vanaf).

Voor lÿ in trappen van vergelijking (als in (1) en (2)) wordt verwezen naar § 144.12–23.

140.104   minkÿr [§ 84] – mintof [8]

Zie ook het antoniem futtof in § 140.65. Mintof kan ook als ondersch.voegw. gebruikt worden (Blok 122.16).

140.106   miyparelira [§ 44a] – miyr [10]

140.107   mô'es [§ 51] – moôs [10]

Moôs drukt uit dat de handeling onder verantwoordelijkheid van een aanwezige persoon verricht wordt (zonder deze persoon kan de handeling niet plaatsvinden, of is deze onwettig). Een meer neutraal synoniem van moôs is de voorz.uitdr. fes ef hûšat rifo (in het bijzijn van; in aanwezigheid van) (§ 142.15). Nu wordt slechts uitgedrukt dat er omstanders, toeschouwers of getuigen. Vergelijk (1) met:

De journalisten die in (2) getuige zijn van de ontruiming, zijn niet verantwoordelijk voor de actie die de politie uitvoert, in tegenstelling tot de burgemeester in (1).

140.108   mrâ [10]

140.109   na [§ 89], nâs-miypelira [§ 44a] – nutter, opper, wefot, zutter [6]

Zo ook: nutter-opper (ten noordoosten van), opper-zutter (ten zuidoosten van), wefot-nutter (ten noordwesten van) en zutter-wefot (ten zuidwesten van).
Deze voorz.s moeten niet verward worden met de subst.n, zoals Hirdo armt nutter = armt nutter fes Hirdo (in het noorden van Hirdo) of ef zeces armt wefot-nutter = armt wefot-nutter fes ef zeces (in het noordwesten van het dorp).

140.110   nutter-lango, opper-lango, wefot-lango, zutter-lango [7]

140.111   ón, piti [10]

Piti komt voornamelijk bij prep.werkw.n voor (§ 141.116), soms als synoniem van ón, soms in de plaats van ón. Maar terwijl ón een echo-markerende determinant is, is piti een voorz. Daarom kunnen voorz.bep.n met piti niet als object in een echopassief optreden als dit piti niet door ón vervangen kan worden. Vergelijk:

Het echopassief in (1b) is mogelijk omdat pjôle door een echo met ón gevolgd kan worden. Het echopassief in (2b) is onmogelijk omdat ÿrslompe alleen met een piti-bepaling, en nooit met een ón-echo gecombineerd kan worden. Zie ook § 141.95–97 voor piti. Voor ón als voorz. en als determinant, zie § 141.79–88a.

140.112   opper [§ 109] en opper-lango [§ 110] en ort, ûqu [10]

140.113   os [10]

140.114   ôsp [§ 96], ovapiy [§ 84] – pai [10]

Voor pai als voorz. en als determinant wordt verwezen naar § 141.79–88a.

140.115   pallepainelira [§ 44a], part [§ 96] – perdÿrovap [6][7]

140.116   piti [§ 111] – preip, tûgt [7]

Preip en tûgt worden dikwijls nevengeschikt met een ander voorz., zoals getoond in de laatste 2 voorbeelden. Voor een dergelijke voorz.combinatie, zie § 141.106–111.

140.117   quâ [§ 69] – quân [10]

140.118   qubâjo [6][8]

140.119   quiquiy [10]

140.120   rempe, rifonn, trâk [6][7]

Zin (1) benadrukt de afstand tussen de torentrans en het doel waarop Lerdu schiet. Daarom zou deze zin natuurlijker klinken als dit doel ook genoemd wordt, bijvoorbeeld: Lerdu reve rifonn ef rufa tygtja ef nequiqu arvendatjens (Lerdu schiet vanaf de torentrans op de nietsvermoedende voorbijgangers). In (2) kan "de trap" als doel gezien worden en in (3) fungeert "wij" als doel.
Vergelijk ook rifoliy in § 140.127.

140.121

140.122

In (6) is min of meer sprake van een idiomatische uitdrukking; hier is het gebruik van trâk niet goed te verklaren, daar het "slaan" niet per se in horizontale richting hoeft te gebeuren.

De voorz.combinatie rempe trâk drukt niet alleen uit dat het traject zich zowel in verticale als horizontale richting uitstrekt, maar geeft ook alle richtingen daartussen weer, zoals in:

140.123

Vergelijk § 140.120 (2) met:

In (7) drukt de voorz.bep. preip ef mittors uit dat het "rennen" in verticale richting gebeurt (of althans, dat Lerdu zich in verticale richting heeft verplaatst, want dát is tenslotte de reden om een trap op te rennen). Deze verticale oriëntatie zit ook in rempe, en daarom wordt dit voorz. door velen gekozen. Anderzijds stelt men zich bij "Lerdu rent weg van de vuurzee" in eerste instantie een horizontale beweging voor (want "rennen" gebeurt prototypisch in het horizontale vlak), zodat vele Spokaniërs voor het voorz. trâk zullen kiezen.1

140.124   ri'ef [10]

Uit de laatste 2 voorbeelden blijkt dat het Nederlandse à ook vertaald kan worden met furt. Dat is duidelijker dan twee keer ri'ef, elk met een andere betekenis.

140.125   rifo [10]

BETREKKING:
Rifo is welhaast het meest algemene voorz. Het is ondoenlijk om hier een compleet overzicht van alle betekenissen en alle idiomatische constructies te geven. Hiervoor wordt verwezen naar de woordenboeken. In principe kunnen we ervan uitgaan dat het Nederlandse 'van' altijd met rifo vertaald kan worden, tenzij het tegendeel blijkt uit de voorbeelden die hierboven en hieronder gegeven zijn. In 3 gevallen weten we zeker dat het Spokaans rifo gebruikt:

1. om "bezit" uit te drukken:

Hierbij komt het Nederlandse "van" met rifo overeen. Ook is een gen.-constructie mogelijk; zie § 141.42 en § 141.65.

140.126

2. na een kwalitatieve of kwantitatieve bepaling:

Dit soort constructies zijn besproken in § 141.47–54.

3. na een kleine hoeveelheid uit een grotere verzameling:

Hier mag ook lÿ gebruikt worden (§ 140.103). Zie ook mip in § 140.48a.

140.127   rifoliy [6][7]

Evenals bij rifonn (§ 140.120) benadrukt rifoliy de bron, wat automatisch ook een doel impliceert. Dit doel wordt dan ook vaak expliciet genoemd, zoals in (1).

140.128   rifonn [§ 120] – roffottô [6][7][9]

140.129   rys [§ 86], rysfes, ryskaf [§ 43], šâm [§ 52] – sumâ [6] en tygtja [7][10]

140.130   tarô [§ 100] – tekaréa, vetsotoje [6][7]

140.131   tijâ [6][7]

140.131a   tjâg [§ 89] – tradamiy [8][10]

Bij tijdsbepalingen kan het voorz. tradamiy ook vervangen worden door een gen.-constructie of een samenstelling met het subst. tradam (loop; vooruitgang): fes ef zemperecÿr tradam = fes ef zemper-tradam = tradamiy ef zemper (in de loop van het jaar). In andere gevallen kan dat niet: * fes ef turnoiycÿr tradam (in de loop van het toernooi) is ongrammaticaal omdat "toernooi" een gebeurtenis is, en geen tijdsbepaling.

140.132   trâk [§ 120] – tsazi [8][10]

Tsazi gaat vaak samen met een gedeverbaliseerde constructie (zoals in (1) en (2)). Tsazi is soms een synoniem van gâšâ (§ 140.67).

140.133   tu [10]

140.134   tuf [§ 96], tûgt [§ 116], tuksof, tukst, tukstlef [§ 70] – tvokatiy [10]

Tvokatiy is formele schrijftaal; vergelijk het meer algemene quâ (behalve) in § 140.69.
Tvokatiy kan ook als nevensch.voegw. gebruikt worden (Blok 121.39).

140.135   tygtja [§ 129] – ump [10]

140.136   ûqu [§ 112], ušâmellelira [§ 44a] – vesta [10]

Vesta komt alleen voor in combinatie met een koppelwerkw., zoals melde, tinde of pónze (§ 102.9).

140.137   vetsotoje [§ 130] – vja [7]

Vja is altijd concreet. Vergelijk: Do lebete ne'âma kura internet (Hij handelt alleen via internet).

140.138   vûk [7][10]

140.139   wefot [§ 109], wefot-lango [§ 110] – werôx [7]

Werôx impliceert meestal dat ook de entiteit in het fundament zich naar het subject beweegt. Een zin als * Do farte werôx ef korda (Hij loopt de kerk tegemoet) is ongrammaticaal, want die kerk komt niet van zijn plaats.

140.140   wÿrtâlacc [§ 89], xlÿtiy [§ 100] – xyza [10]

140.141   yargeloh [10]

Yargeloh is formeel; meer algemeen is frópjÿ (§ 140.64).

140.141a   ÿryliy [10]

Het laatste voorbeeld is niet voor iedereen acceptabel; velen vinden dit ironisch of onbeleefd jegens de dirigent.

140.142   zarô [10]