Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

20. Categorieën en morfologie van substantieven √

Dit hoofdstuk bestaat uit 2 secties:

1. nominale categorieën (vanaf § 20.2)
2. morfologie van substantieven (vanaf § 20.11)

De stof over de morfologie is zo uitgebreid dat Hoofdstuk 21 het vervolg van de morfologie zal behandelen.

20.2   ad § 20.1   A. Nominale categorieën

Spokaanse substantieven worden onderverdeeld in 3 categorieën:

1. concrete substantieven (concr.subst.n) (§ 20.3)
2. abstracte substantieven (abstr.subst.n) (vanaf § 20.4)
3. stoffelijke substantieven (stoff.subst.n) (vanaf § 20.8)

Deze onderverdeling is vooral van belang voor de bepaling van de juiste meervoudsvorm en de keuze van de juiste voornaamwoorden.

20.3   ad § 20.2   a. Concrete substantieven

Concr.subst.n die een bezield wezen aanduiden worden onderverdeeld in 3 grammaticale geslachten die meestal overeenkomen met het natuurlijke geslacht:

1. mannelijke substantieven
2. vrouwelijke substantieven
3. neutrale (of onzijdige) substantieven
4. zakelijke substantieven

CONCREET zijn alle entiteiten die met de zintuigen waargenomen kunnen worden. Ook entiteiten die zodanig voorgesteld worden dat ze waarneembaar zijn, heten CONCREET, zoals feeën, eenhoorns, goden, verschijnselen in dromen, personificaties en dergelijke.

De onderverdeling in geslacht is vooral van belang voor de keuze van de juiste voornaamwoorden. Zie Hoofdstuk 22.

20.4   ad § 20.2   b. Abstracte substantieven

De meeste substantieven die een niet-concrete entiteit aanduiden, vallen onder de categorie ABSTRACT. De Ergynne-religie heeft haar sporen echter ook in de grammatica achtergelaten en de talrijke personificaties van abstracte begrippen die in religieuze geschriften voorkomen, zijn vaak gegrammaticaliseerd, wat wil zeggen dat zij als CONCREET behandeld worden. Hoe willekeurig de onderverdeling ABSTRACT ~ CONCREET is, blijkt uit de volgende woordparen:

20.5

Tot eind 17e eeuw was de onderverdeling in de categorieën CONCREET en ABSTRACT facultatief; dit betekende in de praktijk dat elke taalgebruiker op emotionele en intuïtieve gronden de eigenschap "abstract" kon toekennen en dit bij de meervoudsvorming of voornaamwoord-keuze tot uitdrukking kon laten komen. De bekende grammaticus en dichter Hôgta Urrvu-Diez heeft in zijn grammatica (1690) een lijst opgenomen van alle substantieven die zijns inziens altijd als ABSTRACT behandeld moesten worden. Een jaar later verscheen van zijn hand een publicatie (1691) waarin hij argumenten aandroeg om vast te kunnen stellen of een substantief als CONCREET beschouwd moet worden. Hiermee legde hij de basis voor een grammaticaal onderscheid dat heden ten dage in alle woordenboeken als bindend is vastgelegd.

20.6

Ondanks Urrvu-Diez' secure arbeid zijn er zo'n 250 substantieven tussen de wal en het schip gevallen: morfosyntactisch zouden ze tot de concr.subst.n gerekend moeten worden, maar in semantisch opzicht zijn ze feitelijk abstract. Tegenwoordig vormen deze substantieven de categorie van semi-concrete subst.n. Bij de meervouds- en resultatiefvorming (dus bij syntactische processen) volgen zij de concr.subst.n, maar bij de keuze van voornaamwoorden (door de semantiek bedongen) volgen zij de abstr.subst.n.
Het zijn vooral leenwoorden met een abstract karakter die tot de categorie SEMI-CONCREET gerekend worden, want in tegenstelling tot originele Spokaanse substantieven missen zulke leenwoorden de morfosyntactische eigenschappen die bij een abstract karakter horen. De meeste van deze woorden zijn pas na Urrvu-Diez' tijd in de woordenschat opgenomen, en dit aantal kan zich nog steeds uitbreiden.
Voorbeelden van semi-concr.subst.n (waarbij × = leenwoord na Urrvu-Diez' tijd):

20.7

Onder meer in Osagenis-Vlyg (1968) is betoogd dat het maar beter zou zijn om de halfslachtige semi-concr.subst.n af te schaffen en ze gewoon CONCREET te maken. Als het mogelijk is om op kunstmatige wijze nominale categorieën in te voeren, moet het ook mogelijk zijn om een overbodige categorie weer af te schaffen, aldus Osagenis-Vlyg.
Zolang het gedrag van een semi-concr.subst. identiek is aan dat van een concr.subst. (zoals bij de meervoudsvorming), zullen semi-concr.subst.n in dit boek niet expliciet genoemd worden.

20.8   ad § 20.2   c. Stoffelijke substantieven

Een stoff.subst. onderscheidt zich van een concr., semi-concr. of abstr. subst. doordat het geen meervoudsvorm kent. Dit wil echter niet zeggen dat een stoff.subst. zich altijd gedraagt als een enkelvoudig substantief. Zo eisen stoff.subst.n de meervoudsvorm van bijbehorende voornaamwoorden en additieven.1
Voorbeelden van stoff.subst.n:

20.9

Sommige stoff.subst.n kunnen tevens als concr.subst. gebruikt worden; in dat geval is natuurlijk een meervoudsvorm mogelijk, zoals:

Daarentegen zijn er ook enige concr.subst.n die geen stoffelijk equivalent hebben, hoewel je dat wel zou verwachten, zoals:

20.10

Van een aantal stoff.subst.n is een concr.subst. afgeleid, dikwijls met het min of meer productieve suffix -tiyn (oorspronkelijk 'ding'; na een consonant gereduceerd tot -iyn), maar ook andere, improductieve, suffixen komen voor:

Soms zijn er twee verschillende (etymologisch niet-verwante) woorden:

Het Spokaans kent een aantal methoden om uit een niet-substantief een substantief te vormen, en wel:

1. afleiding d.m.v. een grammaticaal affix (vanaf § 20.16a)
2. scheidbaar ~ onscheidbaar (vanaf § 20.41)
3. substantiefvorming d.m.v. onscheid.samst. (§ 20.44)
4. nominalisatie van een eigennaam of letterwoord (vanaf § 20.45)
5. substantief is identiek aan het afleidende woord (de Ø-afleiding) (vanaf § 20.49)

Bij de behandeling van de morfologie komt het begrip "nominale wortel" ter sprake. Deze term zal nu allereerst uitgelegd worden.

20.12   Nominale wortel

Een nominale wortel is een lexicaal morfeem met de eigenschap van een substantief. Dergelijke wortels zijn per definitie niet-afgeleid en niet-samengesteld; zij kunnen dus niet in kleinere betekenisdragende eenheden opgesplitst worden. Alle nominale wortels zijn CONCREET, SEMI-CONCREET of STOFFELIJK. Dit impliceert dat alle abstr.subst.n samengesteld of afgeleid zijn. Voorbeelden van nominale wortels (waarbij × = STOFFELIJK):

20.13

Als een substantief is samengesteld uit elementen die niet tot het Spokaans behoren, wordt zo'n substantief desalniettemin als een nominale wortel beschouwd. De volgende samengestelde substantieven zijn dus een nominale wortel:

Afleidingen kunnen nooit een nominale wortel zijn, ook al is de afleiding opgebouwd uit elementen die niet tot het Spokaans behoren:

20.14

Sommige affixen zijn dermate archaïsch of improductief dat zij niet meer als affix gevoeld worden. Als bovendien het element waaraan dit affix gehecht is, in andere afleidingen of samenstellingen niet voorkomt (en het ook niet zelfstandig kan optreden), dan kan een dergelijk geaffigeerd substantief desondanks als nominale wortel beschouwd worden, zoals: tjokâs (brood); ÿrlat (auto).

Het suffix -âs en het prefix ÿr- zijn in tjokâs en ÿrlat volkomen improductief en semantisch leeg. Bovendien treden de elementen tjok- en -lat in geen enkel ander Spokaans woord op, noch zijn tjok en lat zelfstandige woorden. Ondanks de etymologie van tjokâs en ÿrlat worden deze woorden dus wel als nominale wortels beschouwd. Hierbij dient opgemerkt te worden dat in vele andere substantieven het suffix -âs en het prefix ÿr- wél productief kunnen zijn. Zo is ÿrliriy (vinger) afgeleid (en dus geen nominale wortel) van liriy (teen) (nominale wortel). Zo is krodurâs (bakkerij) afgeleid van het werkwoord krodure (bakken) (zie § 20.25).

20.15

Het onderkennen van een nominale wortel, of liever gezegd, van wat géén nominale wortel is, is dikwijls van belang voor de juiste toepassing van een aantal morfologische en syntactische regels die voor samengestelde en afgeleide substantieven anders zijn dan voor nominale wortels. Zo krijgen substantieven op os in het meervoud het suffix -z als os een deel van de nominale wortel is, bijvoorbeeld: liskos (fles) en liskosz (flessen). Maar is -os een afleidingssuffix, dan wordt het meervoud met -ôsta gevormd (althans bij concr.subst.n), bijvoorbeeld: kâlos (versiering) (afgeleid van kâle (versieren)) en kâlôsta (versieringen).
In Hoofdstuk 30 wordt nader op de meervoudsvorming ingegaan.

20.16

In sommige gevallen heerst er onenigheid over de vraag of een substantief wel of niet als nominale wortel beschouwd moet worden. Als voorbeeld kan dienen het substantief knurfel (water), dat bestaat naast het prefix knurf- (water) (bijvoorbeeld in knurftâmp (waterdamp) of knurfpitter (waterfiets)). Gaan we ervan uit dat knurf- een gereduceerde vorm is van knurfel, dan kan knurfel als basis, en dus als nominale wortel beschouwd worden. Gaan we ervan uit dat knurf- de basis (en dus de nominale wortel) is, dan is knurfel een afgeleid substantief (afgeleid met het improductieve, semantisch lege, suffix -el). Wij zullen hier geen poging doen om dit probleem op te lossen. Ten eerste blijkt uit veel onderzoek van deze materie (zie onder meer White, 1973) dat een eenduidig antwoord niet te geven is, en ten tweede is de vraag of een woord als knurfel nu wel of geen nominale wortel is, niet relevant voor de beschrijving en een goed begrip van de Spokaanse grammatica, want de uitgang el treedt nooit op als een afleidingssuffix dat bijzondere morfologische of syntactische regels uitlokt, zoals bijvoorbeeld -os in de vorige paragraaf doet.

20.16a   ad § 20.11   a. Afleiding d.m.v. een grammaticaal affix

Een grammaticaal affix (meestal een suffix, soms een prefix) kan aan 5 verschillende woordsoorten gehecht worden. We behandelen hier achtereenvolgens:

1. substantiefvorming d.m.v. werkwoord-affigering (vanaf § 20.17)
2. substantiefvorming d.m.v. additief-affigering (vanaf § 20.35)
3. substantiefvorming d.m.v. voornaamwoord-affigering (§ 20.38)
4. substantiefvorming d.m.v. telwoord-affigering (§ 20.39)
5. substantiefvorming d.m.v. tussenwerpsel-affigering (§ 20.40)

20.17   ad § 20.16a   1. Substantiefvorming d.m.v. werkwoord-affigering

Een van de meest toegepaste productieve suffixen om een werkwoord te nominaliseren is het grammaticale suffix -os, dat achter de wortelstam van het werkwoord (§ 82.2–9) geplaatst wordt. De substantieven die aldus geschapen worden, drukken prototypisch de situatie uit die een rechtstreeks gevolg is van de handeling die met het werkwoord bedoeld wordt (zoals "ontdekking" bij de handeling "ontdekken"). Soms ook wordt een entiteit uitgedrukt die een directe relatie met de werkwoordshandeling vertoont (zoals "voedsel" bij de handeling "eten"). Bijvoorbeeld:

Het suffix -os vormt soms de naam van een werktuig:

Het suffix -os is verder zeer geliefd om abstr.subst.n te vormen:

20.19

Het grammaticale suffix -atjen vormt meestal een persoon die de door het basis-werkwoord uitgedrukte handeling beroepshalve uitvoert. Hiertegenover staat het suffix -er waarmee een persoon genoemd wordt die de handeling incidenteel (eventueel als hobby) uitvoert. Vergelijk:

Merk op dat de kwalificaties lenkatjen of âlbatjen geldig blijven, ook al heeft de desbetreffende persoon vakantie of ligt hij/zij ziek op bed, terwijl de kwalificaties lenker of âlber niet meer gelden als deze persoon "het sturen" resp. "het bouwen" staakt. Let ook nog op het volgende bijzondere geval:

Elke staker (en ook de vakbond) zal zichzelf dÿfier noemen, het staken is immers een incidenteel uitgevoerde handeling. De mijndirecteur die vindt dat de mijnwerkers meer staken dan werken, zal zijn werknemers met dÿfiatjen (eig. "beroepsstaker") betitelen. De -atjen-vorm is dan een pejoratief.

20.20

Het gebruik van -atjen en -er is niet altijd even consequent. Zo is een '(beroeps)ober' altijd harber (van harbe ([be]dienen)), en is harbatjen1 gereserveerd voor 'dienstbode, dienstmeisje'. Evenzo: matier (metselaar), maar nooit *matiatjen.

Het suffix -er vormt ook personen die min of meer buiten hun eigen wil (vaak tegen hun wil) gerefereerd zijn aan het basis-werkwoord:

De suffixen -atjen en (zelden) -er vormen ook namen van dieren en diersoorten; zij worden dan genoemd naar een handeling of geluid die/dat kenmerkend voor dit dier is:

Bij diernamen staan -atjen en -er in complementaire distributie tot elkaar, waarbij -atjen min of meer productief is.1

20.23

Werktuigen (machines en gereedschap) worden vooral met -er afgeleid. Een enkele keer wordt -atjen gebruikt maar dan ligt het accent meer op het gepersonifieerde karakter van de handeling die het werkwoord uitdrukt. Vergelijk:

Als -er of -os een werktuig vormen, vormt -atjen vaak de persoon die dat werktuig bedient (meestal beroepshalve):

Het suffix -âs vormt de locatie (fabriek, werkplaats, bedrijf) waar de door het basis-werkwoord uitgedrukte handeling plaatsvindt:

Een enkele keer (meestal in samenstellingen) vormt -âs een hulpmiddel of eenvoudig werktuig, zoals:

20.27

De suffixen -os, -atjen, -er en -âs zijn alle productief voor de semantische functies die in Blok 20.28 voor deze suffixen aangegeven zijn. Voor zover de betekenis van een werkwoord het toelaat kan elke wortelstam met deze vier suffixen genominaliseerd worden. De afleidingen met -os kunnen hetzij CONCREET hetzij ABSTRACT zijn. De keuze tussen CONCREET en ABSTRACT is niet facultatief, en daarom zal een woordenboek of de zogenoemde -os-ramâ (-os-lijst) geraadpleegd moeten worden om de juiste categorie te kunnen vaststellen.

20.28

Het gebruik van de suffixen in dit Blok is improductief als de betekenis van het afgeleide substantief niet aan de omschrijving in dit Blok voldoet.

20.29

Soms treedt er bij de substantieven die met de suffixen uit Blok 20.28 zijn afgeleid, lexicalisatie op. Op welke wijze en in welke mate de gelexicaliseerde betekenis niet meer voorspelbaar is blijkt uit de volgende voorbeelden:

Niet-productieve suffixen die een werkwoord kunnen nominaliseren komen we vooral tegen bij leenwoorden die direct of indirect uit het Latijn stammen:

20.31

Let op de analogievormen: de nominalisatie van de werkwoordshandeling gebeurt in de voorbeelden van de vorige paragraaf consequent door -ere (-eren) in -ašo (-atie) te veranderen; de vorming van een persoon gebeurt consequent door -ere in -err (-eur) te veranderen. Dat er ondanks de regelmatigheid van de suffigering en de voorspelbaarheid van de betekenis toch sprake is van een improductief procédé, ligt aan het feit dat suffigering met -ašo en -err beperkt blijft tot een kleine groep (uit het Latijn stammende) werkwoorden, en dat bij enkele van zulke werkwoorden de afleiding met de Spokaanse suffixen uit Blok 20.28 plaatsvindt (wat het productieve procédé is), zoals:1

Een aanzienlijke groep Spokaanse substantieven is op onregelmatige wijze van een werkwoord afgeleid. Een afleiding heet "onregelmatig" als er gebruik wordt gemaakt van suffixen die niet zijn opgenomen in Blok 20.28, of als de afleiding plaatsvindt op een andere wijze dan met suffigering (zoals het weglaten van een suffix of vocaalwisseling). We volstaan met enkele voorbeelden:

Geen -os:

Daar er ook een regel bestaat om een nominale wortel te verbaliseren door middel van het suffix -e (§ 83.2) zou in principe evengoed beweerd kunnen worden dat woorden als tangodâm, werty en finn niet zijn afgeleid van de werkwoorden tangodame, wertye en finne (met een Ø-suffix), maar dat de werkwoorden met -e zijn afgeleid van een nominale wortel (ofwel een substantief). Op historische gronden is aan te nemen dat in het geval van tangodâm en werty de werkwoorden als basis beschouwd moeten worden. In het geval van finne bestaat er echter onzekerheid, en er zijn ook gevallen waarin het evident is dat het substantief de basis vormt, bijvoorbeeld mux (taal), waarvan afgeleid muxe (spreken; zich in taal uitdrukken). Zie ook de argumenten in White (1973), waarom er nu eens sprake is van een verbale, dan weer van een nominale afleiding. Overigens is dit een zuiver theoretische kwestie, want de oppositie verbale ~ nominale afleiding is nooit relevant bij de werking van grammaticaregels.1

Geen -atjen:

20.34

Geen -âs:

Additieven (Hoofdstuk 40) kunnen genominaliseerd worden door toevoeging van het grammaticale suffix -iy. Dit is een zeer productief procédé om abstr.subst.n te vormen, en in mindere mate ook concr.subst.n:

20.36

Als een additief op -iy eindigt, is het nominalisatiesuffix -er (vervangt -iy). Merk op dat de eind-iy van het additief zowel een afleidingssuffix als een toevallige uitgang kan zijn. Het afleidingssuffix -iy is behandeld in § 41.21, en de toevallige uitgang iy wordt genoemd in § 41.23.

Ten slotte bestaan er concr.subst.n (niet abstr.) die op een andere (= onregelmatige) wijze afgeleid zijn dan d.m.v. de productieve suffixen -iy en -er:

20.38   ad § 20.16a   3. Substantiefvorming d.m.v. voornaamwoord-affigering

Vele voornaamwoorden kennen een genominaliseerde vorm die te vergelijken is met de substantieven die van een additief afgeleid zijn (§ 20.35). Nu wordt eveneens het suffix -iy gebruikt:

Een genominaliseerd voornaamwoord is van dezelfde categorie (CONCREET / ABSTRACT) als het antecedent. Zie verder de behandeling van de voornaamwoorden in de Hoofdstukken 51, 52, 71–73.

20.39   ad § 20.16a   4. Substantiefvorming d.m.v. telwoord-affigering

Telwoorden kunnen genominaliseerd worden met behulp van het prefix a-. Zo wordt een "bepaald aantal" of een "bepaald cijfer" gevormd:

Deze a-vorm wordt ook gebruikt om naar een entiteit te verwijzen waarvan een kenmerkende eigenschap een getal is (zoals een bus- of tramlijn, een huisnummer, een munt ed.):

Tussenwerpsels kunnen eventueel genominaliseerd worden d.m.v. het prefix lâ-. Dit gebeurt bijvoorbeeld in zinnen als:

De lâ-vorm van een tussenwerpsel klinkt dikwijls archaïsch of poëtisch. In één geval is het genominaliseerde tussenwerpsel zo gelexicaliseerd dat het een volwaardig concr.subst. geworden is:

Het prefix lâ- is voorts nog productief bij de transitivering of vorming van werkwoorden (§ 80.17–19, § 83.8 en § 83.20).

20.41   ad § 20.11   b. Scheidbaar ~ onscheidbaar

In scheidbare samenstellingen (scheid.samst.n) zijn de samenstellende delen met een filâsto (-) met elkaar verbonden. In de volgende voorbeelden is het basiselement (= het substantief waarvan de samenstelling gevormd is) vet gedrukt:

Samenstellingen waarin het eerste deel als basiselement fungeert komen niet veel voor. Meestal zijn het afleidingen van werkwoorden die op een voorzetsel eindigen, zoals rupke-kaf ~ rupkos-kaf (oproepen ~ oproep).

20.42

In onscheidbare samenstellingen (onscheid.samst.n) zijn de samenstellende elementen direct aan elkaar gehecht en bovendien treedt er dikwijls contractie op, wat inhoudt dat een of meer eindletters van het eerste element en/of een of meer beginletters van het tweede element wegvallen. Consonanten vallen wel weg als er door de samenstelling een (onuitspreekbare) cluster ontstaat; vocalen kunnen wegvallen als er door de samenstelling drie of meer vocalen achter elkaar volgen. Vergelijk de volgende onscheid.samst.n met de voorbeelden uit de vorige paragraaf (het basiselement is vet gedrukt):

Contractie is waar te nemen in ðônosrômos (= ðônos + ÿrômos), heltoert (= helt + boert) en fes-jaletâx (= fes-jalos + tâx). Onscheid.samst.n waarin het eerste deel als basiselement fungeert komen niet voor.

20.43

Het onderscheid scheid.samst. ~ onscheid.samst. is van belang bij ondermeer de regels voor de meervouds- en resultatiefvorming. Zie hiervoor de Hoofdstukken 30 en 61. Ook de plaatsing van (vooral) lexicale affixen wordt door dit onderscheid beïnvloed (§ 21.21). Vergelijk bijvoorbeeld de plaats van het prefix blak- (wit):

Vergelijk ook:

20.43a

Let bij samenstellingen ook op het gebruik van een additief (of een als add. gebruikt volt.dw. of teg.dw.). Indien dit een bepaling vormt bij het linkerdeel van een scheid.samst., wordt het met een filâsto verbonden. Vergelijk:

Ook in de volgende voorbeelden is een filâsto noodzakelijk:

Let ook op de noodzakelijke aaneenschrijving in het Nederlands. Zowel in het Spokaans als in het Nederlands wordt er vaak gezondigd tegen deze spellingsregel, waardoor het additief feitelijk een bepaling bij het rechterdeel wordt. Ze is een "financiële transactiebelasting" een financiële belasting op een transactie, en niet een belasting op een financiële transactie.

20.43b

De spelling met het koppelstreepje zoals in de b-voorbeelden in de vorige paragraaf kan met een omschrijving vermeden worden, bijvoorbeeld:

20.43c

Bij onscheid.samst.n is het niet mogelijk om middels een filâsto het additief een bepaling bij alleen het linker deel te laten zijn:

Zulke onscheid.samst.n zijn meestal gelexicaliseerd, en de twee samenstellende delen zijn ook niet altijd op zichzelf staande subst.n. Zo heeft blef in ferdublef niet de betekenis van 'leuning', maar alleen van 'achterste deel'. Bij fes-jaletâx heeft er contractie plaatsgevonden, want fes-jalos (inkomsten) is verkort tot fes-jale dat geen zelfstandig woord is.
In plaats van de (foutieve) b-voorbeelden kan een omschrijving gebruikt worden, bijvoorbeeld:

20.44   ad § 20.11   c. Substantiefvorming d.m.v. onscheid.samst.

Twee niet-substantieven kunnen onscheidbaar samengevoegd worden en aldus een concr.subst. vormen. Dit procédé is improductief, hoewel het de laatste jaren meer en meer toegepast wordt om nieuwe vaktermen (op technologisch en medisch gebied) te creëren, teneinde het gebruik van met name Engelse leenwoorden te vermijden.1
Voorbeelden van niet-substantieven die onscheidbaar samengevoegd een concr.subst. opleveren. Woorden met contractie zijn gemarkeerd met ×:

Het is duidelijk dat de concr.subst.n die door deze improductieve samenvoeging ontstaan een sterk gelexicaliseerde betekenis hebben.

Een eigennaam kan genominaliseerd worden om er een overdrachtelijke betekenis aan te geven: de eigennaam is dan een soortnaam geworden. Met zulke substantieven kan bijvoorbeeld verwezen worden naar kunstzinnige uitingen of voorwerpen die naar de maker zijn genoemd, zoals schilderijen of boeken, of naar een bepaalde periode die door een bekend persoon gekenmerkt wordt (zoals een koning). De nominalisatie vindt plaats door de eigennaam met een kleine letter te schrijven en van een lidwoord te voorzien (zie ook § 11.40 punt 6.):

Een meervoudsvorm van zulke genominaliseerde eigennamen is zeer ongebruikelijk (voornamelijk spreektaal). Liever wordt een omschrijving gebruikt (zie ook § 30.61). Vergelijk:

In een aantal gevallen is de nominalisatie van een eigennaam improductief en blijft beperkt tot een aantal staande uitdrukkingen waarin de genominaliseerde eigennaam de eigenschap of gebeurtenis uitdrukt waaraan de drager van deze naam zijn bekendheid te danken heeft. Dit zijn vrijwel altijd personen uit sagen, historische figuren of geografische namen. De nominalisatie vindt plaats door de eigennaam met een kleine letter te schrijven en van een lidwoord te voorzien:

In het Spokaans is een sterke tendens om afkortingen zodanig te kiezen dat er een (gemakkelijk uitspreekbaar) letterwoord ontstaat. Vooral namen van verenigingen, firma's, instanties, handelsmerken ed. worden al gauw tot een letterwoord verkort; deze zijn te beschouwen als eigennamen, zoals:

Dat dergelijke letterwoorden als eigennaam fungeren blijkt onder andere uit het feit dat zij met een hoofdletter geschreven worden, geen lidwoord kunnen krijgen (§ 50.12) en een speciale meervoudsvorm kennen (§ 30.56).

20.47

Letterwoorden als bedoeld in de vorige paragraaf kunnen zich soms tot een volwaardig concr.subst. ontwikkelen. Zij worden dan met kleine letters (en zonder leestekens) geschreven, krijgen een lidwoord en hebben een meervoudsuitgang volgens de hoofdregels. De betekenis van een dergelijk genominaliseerd letterwoord is sterk gelexicaliseerd en het gehele nominalisatieprocédé is improductief. Vergelijk ook § 20.45a. Bijvoorbeeld:

20.48

Ook letterwoorden die een afkorting van een idiomatische uitdrukking zijn, kunnen analoog aan § 20.47 genominaliseerd worden. Vergelijk:

20.49   ad § 20.11   e. Substantiefvorming waarbij het substantief gelijk is aan het

afleidende woord (Ø-afleiding)

Zowel werkwoorden als additieven kunnen zonder enige affix-markering als substantief fungeren. Dit is een improductief procédé dat feitelijk niet (meer) in het Spokaanse taalsysteem past. We zien dan ook een neiging om substantieven die dezelfde vorm hebben als een werkwoord of een additief te vervangen door een geaffigeerde (dus gemarkeerde) vorm. Voorbeelden:

Ook nu weer geldt de theoretische vraag of er sprake is van een werkwoord met een hiervan afgeleid substantief, dan wel van een substantief met een hiervan afgeleid werkwoord. Zie ook § 20.32.

Als een substantief dezelfde vorm heeft als een additief, dient dit substantief altijd gemarkeerd te worden met een lidwoord of een lidwoordvervangend voornaamwoord (zoals een aanwijzend, bezittelijk of onbepaald vnw.). Dit wordt nader besproken in § 50.31.
Verreweg de meeste substantieven die dezelfde vorm hebben als een additief vallen onder de categorie ABSTRACT:

Evenals is de vorige paragraaf speelt ook nu weer de theoretische kwestie of het substantief afgeleid is van het additief, of dat er van een omgekeerde afleiding sprake is. Wij verwijzen hiervoor naar Joseph Canarozzo (1973), en voor wat betreft ef érmiyp ook naar voetnoot 1 hieronder.

© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands