Grammatica van het Spokaans

•  Home 
•  Inhoud 
•  Registers & Referenties 
•  Woordenboek 
•  SPARC 
•  Taalmenu 

143. Vergelijkingen √

143.1   Inleiding

In dit hoofdstuk en het vervolg ervan (Hoofdstuk 144) wordt het begrip vergelijking ruim opgevat, maar in principe bevat een vergelijkende constructie de volgende elementen:

1. Twee vergelijkingsobjecten VOB1 en VOB2.
2. Een vergelijkende kwaliteit/kwantiteit VK. Dit is vaak een add., maar het kan ook een predicaat of nominale constituent zijn.
3. Een of meer functiewoorden die het soort vergelijking uitdrukken.

In de volgende voorbeelden zijn de vette elementen VOB1 en VOB2, is het onderstreepte element een VK, en staan de functiewoorden cursief:

In d. is de vergelijkende kwaliteit (VK) het pred.add. tevi (graag) dat hier als de onregelmatige vergr.trap omeneé (liever) verschijnt. We zouden hier ook de gehele frase feldre tevi (graag zitten) als VK kunnen opvatten.
In e. zijn VOB1 en VOB2 samengevoegd in één (vette) constituent: de schuur en de garage worden beide vergeleken met betrekking tot de VK "felgroen".
In f. zijn de vergelijkingsobjecten (VOB1 en VOB2) de vette predicaten: het "kopen" van iets wordt vergeleken met het "aanhebben" van iets. Als vergelijkende kwaliteit (VK) geldt hier "broek", want VOB1 en VOB2 worden met betrekking tot de entiteit "broek" met elkaar vergeleken. Het functiewoordpaar is hier loiy ... lo.
In g. zijn VOB1 en VOB2 de beide bijzinnen die met den beginnen. Als VK geldt hier de kwalificatie olla (prettig), hier uitgedrukt met de onregelmatige vergr.trap vózÿr (prettiger). Het functiewoord is hier dus.

143.2

In sommige vergelijkingen kan de VK ontbreken. In dat geval worden VOB1 en VOB2 vergeleken op basis van hun intrinsieke kwaliteit. Vergelijk:

In a. worden VOB1 "Nico" en VOB2 "advocaat" met elkaar vergeleken op basis van de VK "graag werken". In b. ontbreekt een VK: hier gaat het om de intrinsieke kwalificatie die geassocieerd wordt met VOB2 "advocaat", nl. dat dit een lucratief beroep is.

143.3

In de volgende zin ontbreekt zowel een VK als een VOB2:

Hier geldt de gehele hoofdzin ef nert di eftarsu als VOB1. VOB2 dat daarmee vergeleken wordt, is datgene wat ik zei, maar hier niet expliciet is genoemd (dus alleen impliciet aanwezig is). Ik heb bijvoorbeeld gezegd: "Nou, dat zal wel niet lukken." (dat is dus de gesuggereerde VOB2). Verder ontbreekt er een VK. De intrinsieke eigenschap op basis waarvan VOB1 en VOB2 worden vergeleken, is te omschrijven als "waar" (waarheidsgehalte).

143.4   Behandeling van de functiewoorden

In alle soorten vergelijkingen wordt gebruikgemaakt van specifieke functiewoorden, ofwel determinanten, voorzetsels of voegwoorden die de vergelijkingsrelatie tussen VOB1 en VOB2 uitdrukken. We zullen met deze functiewoorden als uitgangspunt de mogelijke constructies en hun betekenissen bespreken. Ze worden zo veel mogelijk in alfabetische volgorde behandeld, tenzij twee of meer functiewoorden een bepaalde verwantschap hebben waardoor ze beter tezamen besproken kunnen worden.

143.5

De volgende functiewoorden (of combinaties ervan) worden in dit hoofdstuk en in Hoofdstuk 144 behandeld:

Verder zal er aan het eind van Hoofdstuk 144 nog apart aandacht besteed worden aan enkele grammaticale kwesties die in het algemeen voor vergelijkingsconstructies gelden:

143.6   ad § 143.5   1. Het voorzetsel âst

Het voorz. âst betekent primair 'tegenover; tegen' (zowel letterlijk als figuurlijk), zoals in:

Er bestaat een idiomatische vergelijkingsconstructie waarbij de stellende trap gecombineerd wordt met het voorzetsel âst, wat hetzelfde betekent als een vergrotende trap gecombineerd met dus (zie § 143.13 en verder). Voorwaarde is wel dat de VK een relatie heeft met de beide zinskernen. In (1) geldt dus dat VK flifados 'nin semantisch identiek is aan beide zinskernen Elsa (= VOB1) en Mariy (= VOB2). In (2) refereert VK flifados aan Elsa en Mariy. In (3) horen bij VK frajjaare hups de kernen Petriy en Lerdu:

Merk op dat dus een voegw. is en dat bijvoorbeeld in (3) dus Lerdu een beknopte bijzin is, waar toevoeging van de dummy paine mogelijk is. Âst is een voorz. en daarbij past geen dummy als paine.

143.7

In het volgende voorbeeld is de âst-constructie niet mogelijk omdat VK mikar oto níét semantisch refereert aan de zinskernen Petriy en Lerdu (ofwel: noch Petriy noch Lerdu is een "dure auto"):

Ook de volgende âst-constructie is ongrammaticaal, want er is hier primair een relatie tussen het object ef cesser en "het snelle oplossen" ervan:

143.8   ad § 143.5   2. De voegw.paren cÿr ... is, toje ... fra, tôje ... frân en tygrônsc ... igt

Cÿr ... is (zowel ... als), toje ... fra (óf ... óf), tôje ... frân (noch ... noch) en tygrônsc ... igt (niet alleen ... maar ook) zijn voegwoordparen waarbij altijd twee entiteiten VOB1 en VOB2 betrokken zijn. Tussen deze entiteiten is sprake van een bepaalde verhouding, maar we kunnen ook stellen dat VOB1 en VOB2 op een bepaalde wijze met elkaar vergeleken worden.1 Bijvoorbeeld:

In (2) is te zien hoe toje en fra alleen de twee predicaten scemre en reppe bepalen, terwijl óf in het Nederlands aan de gehele zin voorafgaat. In (3) is aan arfinecos te zien dat het subject meervoudig is, terwijl uit het Nederlandse kan blijkt dat hier het subject als enkelvoudig behandeld wordt.

143.9

Merk op dat toje ... fra en tôje ... frân vaak minder emfatisch zijn dan de Nederlandse equivalenten óf ... óf en noch ... noch. In het volgende voorbeeld is een vertaling met uitsluitend of wellicht geschikter dan het nadrukkelijke óf ... óf:

Zulke voegw.paren worden verder behandeld bij Blok 120.49.

143.10   ad § 143.5   3. Het add. danen

Danen (dichterbij) is de vergr.trap van tarô (dichtbij). Danen wordt ook gebruikt in de vergelijking nert A ur danen fes B (niet zozeer A als wel B).

Feit A (VOB1) wordt ontkend, en feit B (VOB2) komt er als het ware voor in de plaats. A is dikwijls hypothetisch en wordt alleen genoemd om een contrastwerking met B uit te lokken. Bijvoorbeeld:

Afhankelijk van de context zijn er twee interpretaties mogelijk:

1. Lerdu is inderdaad een artiest, maar de spreker is het daar niet mee eens: hij vindt Lerdu eerder iemand met fantasie.
2. Lerdu is helemaal geen artiest, en de spreker wil dat ook benadrukken door hem te kwalificeren als fantasievol persoon.

143.11

Nog een voorbeeld:

Merk op dat het in (1) gaat om de uitdrukking ef lelperre eft mennirros furt ... (behoefte hebben aan ...), waarbij het voorz. furt noodzakelijk is, en tegelijkertijd het voorz. fes in de uitdrukking ur danen fes ... vereist is. In dit geval blijft furt in de nevengeschikte zin na ur achterwege. Vergelijk dit met:

In (1′) wordt het vette furt verderop in de vorm van het dode voorz. âs herhaald.

143.12

Omdat de constructie nert A ur danen fes B een voorz.bep. bij B vereist, kan er geen normale bijzin volgen maar moet deze gedeverbaliseerd worden, zoals in:

Danen wordt verder nog behandeld in combinatie met oiba (§ 144.42).

143.13   ad § 143.5   4. De voegw.n dus en fet

Dus is het meest gebruikte functiewoord bij vergelijkingen waarin middels een vergrotende (of verkleinende) trap uitgedrukt wordt dat een VK (eigenschap) bij VOB1 (een constituent in SvZ1) meer (of minder) aanwezig is dan bij VOB2. Prototypische voorbeelden zijn:

In dergelijke constructies staat altijd een koppelwerkwoord, maar dit kan natuurlijk op allerlei wijzen gevarieerd worden, zoals in c. met râgtage (blijken).
In a. en b. is hupster de VK, oftewel de eigenschap die aan Elger resp. Stex wordt toegekend, en wel zodanig dat in a. deze eigenschap bij VOB1 méér aanwezig is dan bij VOB2. In b. is VK bij VOB1 juist minder aanwezig.

143.14

Dus geldt als een voegwoord en de meeste taalkundigen zijn het erover eens dat de frase achter dus als een beknopte bijzin moet worden opgevat, ofwel een bijzin waarin alle elementen die identiek zijn aan de hoofdzin, zijn weggelaten. Vergelijk de zinnen in a. met hun onderliggende structuur in b.:

In b. zijn de hoofdzin en de bijzin tussen {  } aangegeven. De onderstreepte delen die in beide zinnen identiek zijn, worden in de oppervlaktestructuur van de bijzin (in a.) dus weggelaten.
Voor dergelijke onderliggende structuren, zie ook Pârdova (1980).

143.15

De behandeling van de vergelijkingen met dus is zo uitgebreid dat we dit onderverdelen in het soort vergelijkingsobjecten (VOB1 en VOB2) dat samen kan gaan met dus:

1. VOB1 en VOB2 zijn subjecten; VK is een predicaat (vanaf § 143.16)
2. VOB1 en VOB2 zijn predicaten; de kern is identiek (vanaf § 143.25)
3. VOB1 en VOB2 zijn objecten (vanaf § 143.29)
4. VOB1 is een object; VOB2 is niet nader gespecificeerd; VK is een adj.add. (§ 143.34)
5. VOB1 en VOB2 zijn subjecten; VK is een kwantiteit (vanaf § 143.35)
6. VOB1 is een object; VOB2 is niet gespecificeerd; VK is een kwantiteit (§ 143.37)
7. VOB1 en VOB2 zijn attributieve additieven (vanaf § 143.38)
8. VOB1 en VOB2 zijn voorzetsels (vanaf § 143.40)
9. VOB1 en VOB2 zijn plaats- of tijdsbepalingen (vanaf § 143.42)
10. "meer/minder dan" + maat/hoeveelheid (vanaf § 143.46)
11. VOB1 is een feit; VOB2 is een performatieve expressie (§ 143.52)
12. Fet in plaats van dus (vanaf § 143.53)

143.16   VOB1 en VOB2 zijn subjecten; VK is een predicaat

In (1) geldt de verbale constituent farte vita als de VK bij Petriy (VOB1) en Leena (VOB2). In (2) geldt de verbale constituent mešane ybe als de VK bij ef trenos (VOB1) en ef gerlasz (VOB2):

143.17

Toevoeging van paine (vergelijk (1) in de vorige paragraaf) is echter noodzakelijk als er een verschil in tijd of modaliteit is, zoals in:

In (3) is het spoor paine als het ware de drager van de verleden tijd (op -o) en het add. kva (ooit). In (4) is dit spoor de drager van het modale suffix -ecû (kunnen).

143.18

In (4) (vorige paragraaf) zijn de kernen do en gress níét identiek aan elkaar, en daarom is het modale suffix bij paine correct. Het gebruik van een modaal hulpwerkw. als in (4′) is ongrammaticaal:

Zijn de kernen wél identiek aan elkaar, dan kan er sprake zijn van een vergelijking van twee verschillende predicaten, en is het gebruik van modale hulpwerkw.n wel correct. Zie § 143.27.

143.19

Koppelwerkw.n kunnen in het tweede deel van de vergelijking al dan niet herhaald worden. Hier is vervanging door het spoor paine onmogelijk. Vergelijk:

Variant a. is schrijftaal en zeer verzorgde spreektaal. Variant b. is normale spreektaal.

143.20

Nog een voorbeeld:

Ook in variant b. wordt de toek.tijd-inversie (pónze do) begrepen, want er bestaat een parallelliteit tussen de beide predicaten als het predicaat in de bijzin niet is uitgedrukt.

143.21

In § 132.48 is het gebruik van idem in vergelijkende constructies genoemd. Vergelijk:

Voor veel Spokaniërs drukt de toevoeging van idem een bepaalde "specificiteit" uit: in a. gaat het om een algemeen soort zingen, dat Petriy beter doet dan Yvonn. In b. gaat het om een bepaalde manier van zingen die typerend is voor Petriy, en die hij beter doet dan Yvonn.

143.22

Let op de ambiguïteit in:

In (1) liggen twee onderliggende zinnen voor de hand die het onderstreepte beknopte deel zouden kunnen vervangen:

Als a. ten grondslag ligt aan (1) is er sprake van een "unieke referentie" want dan refereert sener in (1) uitsluitend aan Petriy. Als lezing b. ten grondslag ligt aan zin (1) is er sprake van een "gedeelde referentie" want sener in (1) heeft zowel Mariy als Petriy als antecedent. Zie ook § 51.20.
Een nadere specificatie kan de ambiguïteit opheffen, bijvoorbeeld:

In (1′a-b) vervangt het vetgedrukte dode voorz. âs het eerder genoemde tarô, en wordt er met de genominaliseerde bez.vnw.n ef groftiy resp. ef seniy gerefereerd aan de werklocaties van Petriy resp. Mariy. In (1′c) vervangt paine het eerder genoemde zâre, zodat er als het ware een geheel nieuw predicaat is gevormd dat tevens een nieuwe entiteit aan ÿrôm toekent, oftewel: het gaat nu niet meer om Petriy's werklocatie, maar om die van Mariy. Dit gebruik van paine is ook uitgelegd in § 132.127.

143.23

Geverbaliseerde add.n kennen op dezelfde manier een trap van vergelijking als de niet-geverbaliseerde add.n. Vergelijk:

Zulke geverbaliseerde additieven kunnen ook aan een vergelijking deelnemen:

143.24

In het Nederlands kunnen bij transitieve predicaten interpretatieproblemen ontstaan omdat het niet altijd zonder meer duidelijk is of VOB2 als subject dan wel als object begrepen moet worden, zoals in "Petriy beledigt Tek erger dan Lerdu". De vraag is hier: is Lerdu hier nu (evenals Tek) het object bij "beledigen", of (evenals Petriy) het subject bij "beledigen"? Ofwel: worden Tek en Lerdu door Petriy beledigd, of wordt Tek door Petriy en Lerdu beledigd? Deze ambiguïteit kan in het Spokaans gemakkelijk vermeden worden omdat er bij VOB2 een werkw. wordt geadviseerd als VOB2 als subject optreedt, bijvoorbeeld:

Het onderstreepte dummy-werkw. (oftewel spoor) paine maakt duidelijk dat Lerdu hier als subject opgevat moet worden, dus Petriy en Lerdu beledigen samen Tek. Blijft paine afwezig, dan wordt Lerdu primair als object opgevat.1 Zie hiervoor ook § 143.32.

143.25   VOB1 en VOB2 zijn predicaten; de kern is identiek

Als de predicaten VOB1 en VOB2 verschillend zijn, maar een identieke zinskern hebben, kan de kern bij VOB2 al dan niet gedeleerd worden. Wordt hij niet gedeleerd, dan is pronominalisatie nodig:

Velen vinden variant a. meer spreektaal en b. verzorgde schrijftaal.

143.26

Vergelijk ook:

Aangezien de zinskern bij VOB1 al een pers.vnw. is (gress), is er in zin b. geen sprake van pronominalisatie. Merk verder op dat er twee Nederlandse vertalingen mogelijk zijn. In i. worden alleen de infinitieven "tekenen" en "schilderen" met elkaar gecontrasteerd. In ii. worden de frases "ik kan tekenen" en "ik kan schilderen" met elkaar gecontrasteerd.
Velen geven zowel in schrijf- als spreektaal de voorkeur aan variant a. boven een herhaling van het pronomen in b.

143.27

In § 143.26 is er sprake van twee predicaten met een parallelle structuur: drafecû en verfutecû zijn weliswaar verschillende werkw.n, maar ze hebben beide het modale suffix -ecû. Zijn de kernen bij VOB1 en VOB2 identiek aan elkaar, en worden er twee predicaten met verschillende structuur met elkaar vergeleken, dan wordt het ingewikkelder. Een modaal suffix bij het spoor paine is marginaal mogelijk als er bij VOB2 een gepronominaliseerde kern staat; is de kern gedeleerd, dan is zo'n suffix altijd ongrammaticaal (vergelijk ook § 143.17–18 bij twee verschillende kernen):

143.28

Vergelijkingen met twee predicaten zijn ook mogelijk als ze transitief zijn:

In (1) is zowel de zinskern gress als het object eft blof bij beide predicaten identiek. In (1a) is de zinskern herhaald en het object vervangen door het spoor ef tiyn. In § 143.26 is getoond hoe het subject gedeleerd kan worden. Dit is in (1b) ook mogelijk, maar om ook het object te deleren, is typisch spreektaal.
In (2) is het object bij beide predicaten verschillend; dan is deletie uiteraard niet mogelijk.

143.29   VOB1 en VOB2 zijn objecten

Vergelijkende constructies met twee verschillende objecten kunnen zowel actief als passief zijn. Vergelijk:

143.30

Vergelijk a. met b. (a. is (2b) uit de vorige paragraaf):

In zin a. is de VK lilt (vaak) een kwaliteit die aan het predicaat wordt toegekend (SvZ1 gebeurt vaker dan SvZ2). Hierbij geldt dat VOB1 renðetiyse als zinskern gescheiden staat van VOB2 knoktiyse, analoog aan bijv. zin a. in § 143.24 voetnoot 1 waarin een subject als zinskern fungeert.
Zin b. is anders: de VK "veel" (in de vergelijking terugkomend als vluf (meer)) is geen kwaliteit bij het predicaat, maar bij zowel VOB1 als VOB2. Dit is de reden waarom VOB1 en VOB2 het liefst bij elkaar worden gehouden en als één constituent worden gezien. Variant i. is dan ook beter dan ii.

143.31

Vergelijk:

In het algemeen wordt "liever A dan B" op regelmatige wijze uitgedrukt met omeneé A dus B. Maar als A de meer globale betekenis heeft van "iets anders", en dus niet een concreet item noemt dat te vergelijken is met B, kent het Spokaans een eigen idioom, zoals in c. en d. Zin c. is de spreektaalvariant van b.

143.32

Vergelijk zin (1) in § 143.24 met:

Omdat er bij VOB2 een predicaat ontbreekt (oftewel: Lerdu wordt niet gerelateerd aan een werkw.), moet Lerdu bij voorkeur (evenals Tek) als object opgevat worden. Deze zin betekent dus dat Petriy twee personen beledigt: Tek en Lerdu. Deze lezing kan eventueel expliciet gemaakt worden door een omschrijving als:

In (2′) wordt het subject Petriy in de vorm van do herhaald, en het predicaat dakre keert terug als de dummy paine (die hier dus transitief is, getuige de aanwezigheid van het object Lerdu).

143.33

Het in § 143.32 genoemde ambiguïteitsprobleem wordt bij pers.vnw.n opgelost door te kiezen tussen een 1e niveau (kan zowel subject als object zijn) en een 2e niveau. (kan alleen object zijn). Ook in het Nederlands blijkt de oppositie subject ~ object uit het pers.vnw. (zoals "ik" ~ "mij"). Bijvoorbeeld:

In (1) staat het pers.vnw. 2n tsil (mij) om aan te geven dat dit een object is. Het is dan nodig om ook voor VOB1 een pers.vnw. 2e niveau te kiezen, dus hópsat (haar).
In (2) drukt VOB2 gress (ik) uit dat het om een subject gaat. Alleen VOB1 eup/hópsat is dus duidelijk een object, en dit kan nog explicieter uitgedrukt worden door voor hópsat te kiezen. Zie ook § 70.73.

Zoals in § 143.32 uitgelegd, kan de betekenis explicieter gemaakt worden door het subject als pers.vnw. te herhalen en het predicaat door het spoor paine te vervangen. Zoiets kan ook bij (1):

In (1′) wordt het subject do herhaald en komt dakre in de vorm van paine terug. De objecten kunnen nu ook uitgedrukt worden met een pers.vnw. 1n (dus eup en gress), aangezien de onderstreepte elementen een mogelijke ambiguïteit opheffen.

143.34   VOB1 is een object; VOB2 is niet nader gespecificeerd; VK is een adj.add.

Hier volgen enkele voorbeelden hoe de kwaliteit van VOB1 (object) vergeleken kan worden met de kwaliteit van VOB2 dat geen duidelijke grammaticale functie heeft, of zelfs geheel gedeleerd kan zijn:

In (1) gaat het om de SvZ1 HIJ KOOPT EEN DURE AUTO, met daarin het object "auto" als VOB1 (SvZ, zie § 110.3). Voor VOB2 geldt geen specifieke SvZ2, maar we kunnen ons een situatie voorstellen als "hij had eerst een andere auto". Om herhaling van het woord oto te voorkomen, is VOB2 uitgedrukt met het spoor tiyn.
Ook in (2) ontbreekt een specifieke SvZ2, maar we kunnen ons een situatie voorstellen als "het exemplaar dat ik hier in mijn handen houd". De SvZ1 is duidelijk: U HEEFT EEN GOED EXEMPLAAR, met daarin het object "exemplaar" als VOB1.
In (3) is de situatie duidelijker, want hier herkennen we twee Standen van Zaken: SvZ1 = ELSA DRAAGT EEN MOOIE JAPON, en SvZ2 = MARIY DRAAGT EEN MOOIE JAPON. Het VOB1 is hier robô, maar VOB2 is niet nader gespecificeerd (of liever gezegd, gedeleerd), hoewel we snappen dat dit eveneens robô zal moeten zijn.

Afhankelijk van de context en de constructie kan in zin (3) het ontbreken van een predicaat bij Mariy als storend worden ervaren. In dat geval kan een dummy-werkw. worden toegevoegd. Vergelijk (3) met:

143.35   VOB1 en VOB2 zijn subjecten; VK is een kwantiteit

Dus wordt ook gebruikt bij de vergrotende (verkleinende) trap als de eigenschap bij VOB1 een bepaald aantal keren meer (minder) aanwezig is dan bij VOB2. In het Nederlands kan dan ook een stellende trap gebruikt worden, voorafgegaan door zo en gevolgd door als:

De vertaling in a. komt qua constructie geheel overeen met het Spokaans. Toch wordt in het Nederlands vaak de voorkeur aan b. gegeven, omdat formeel gezien de a.-constructie ambigu is. Vergelijk de volgende redenaties:

In het Spokaans geldt altijd redenatie a.

143.36

In (1) zijn VOB1 en VOB2 te omschrijven als "benzine". Er worden dus twee benzines met elkaar vergeleken: die van nu en die van tien jaar geleden:

Bij (1) kan gesteld worden dat VOB2 is gedeleerd. Een ietwat omslachtig (maar grammaticaal correct) alternatief is:

143.37   VOB1 is een object; VOB2 is niet gespecificeerd; VK is een kwantiteit

De volgende constructie doet denken aan zin (3) (§ 143.34), waarin het VOB1-object ("japon") wel gespecificeerd is, maar VOB2 niet:

Ook in (1) is er sprake van een gespecificeerde VOB1 ("blauwe knikkers") en een niet nader genoemde VOB2.

143.38   VOB1 en VOB2 zijn attributieve additieven

Als twee adj.add.n met elkaar worden vergeleken, wordt de voorkeur gegeven aan een vergelijking van twee zinsdelen waarin deze add.n voorkomen:

Dergelijke vergelijkingen zijn feitelijk hetzelfde als zinnen waarin twee objecten met elkaar vergeleken worden waarbij niet alleen de add.n verschillen maar ook de erbij horende entiteiten. Vergelijk (3) met:

Zie ook § 143.131 voor lo ... lo.

143.39

Een vergelijking van twee add.n binnen één zinsdeel is alleen in de spreektaal acceptabel (in het Nederlands gaat dit goed).1 Vergelijk (1)–(3) hierboven met:

In deze constructies lijken de onderstreepte delen als één constituent op te treden, met daarbinnen een soort nevenschikking van twee additieven, maar dan wel met een herhaling van het lidwoord en eventueel het voorz.

143.40   VOB1 en VOB2 zijn voorzetsels

Contrast van voorz.s wordt uitgedrukt door twee voorz.bep.n te vergelijken:

In (1) en (2) hoeft het spoor tiyn niet toegevoegd te worden, omdat het hier niet gaat om een contrast tussen ûqu ef fesperkošos en ort ef fesperkošos, respectievelijk kaf ef feldariy en zjoba ef feldariy, maar alleen om het contrast tussen ûqu en ort, respectievelijk kaf en zjoba. Het pers.vnw. ef als "vasthouder" van het voorzetsel is voldoende.
In (2) kunnen de onderstreepte voorz.bep.n ook als plaatsbepalingen beschouwd worden. Dan is er geen sprake van een contrastwerking tussen twee voorz.s, maar tussen twee locaties. Zulke vergelijkingen zijn behandeld in § 143.42. Zie ook § 143.133 voor lo ... lo.

143.41

Een vergelijking van twee voorz.s is niet mogelijk (in het Nederlands kan dat wel):

143.42   VOB1 en VOB2 zijn plaats- of tijdsbepalingen

In het volgende voorbeeld worden twee locaties met elkaar vergeleken, waarbij VK een predicaat met een pred.add. is:

We kunnen zin (1) zo interpreteren dat aan VOB1 (Amahagge) en VOB2 (Fonistâ) de VK "daar waar we vaak uitgaan" wordt toegekend, zodanig dat VK meer voor VOB1 geldt dan voor VOB2.
In (2) geldt dat aan VOB1 ("onder de tafel") en VOB2 ("op de tafel") de VK "zich veilig voelen" wordt toegekend, zodanig dat VK meer voor VOB1 geldt dan voor VOB2. Aangezien VOB1 en VOB2 alleen verschillen in het soort voorz., kan hier ook gesteld worden dat er alleen een contrast tussen twee voorz.s wordt uitgedrukt. Dit wordt verder behandeld in § 143.40.
In (3) verschillen de twee locaties niet alleen qua entiteit ("trans" ~ "voet"), maar ook qua voorz. ("op" ~ "langs"). Zie ook § 143.134 voor lo ... lo. Zie verder § 144.83 voor de woordvolgorde m.b.t. het verschil tussen absolute en relatieve waarde.

143.43

Vergelijk de positie van kusami en kusama in de zinnen:

Aangezien plaats- en tijdsbepalingen gevoelig zijn voor linkse dislocatie (zie ook § 93.88–90), verdient variant a. de voorkeur. Omdat in b. VOB1 en VOB2 direct achter elkaar staan, zou dit ook ten onrechte als één nevenschikking kusami dus kusama gevoeld kunnen worden. Dit is een gevolg van het feit dat ook de frase kusami ur kusama (hier en daar) één constituent kan zijn, met de idiomatische betekenis "op verscheidene plaatsen". Overigens wordt deze frase vrijwel altijd vervangen door de verkorte vorm k'mi ur k'ma. Analoog hieraan wordt in de spreektaal soms ook de frase kusami dus kusama abusievelijk vervangen door k'mi dus k'ma, dus:

De neiging bestaat om de frase k'mi dus k'ma als vast idioom op te vatten waarbij de letterlijke betekenis "hier dan daar" plaats heeft gemaakt voor het meer algemene "niet op elke plek".

143.44

Evenals plaatsbepalingen kunnen ook tijdsbepalingen met elkaar vergeleken worden:

Hier geldt dat aan VOB1 ("morgen") en aan VOB2 ("vandaag") de VK "vroeg opstaan" wordt toegekend, zodanig dat dat voor VOB1 méér geldt dan voor VOB2.
Variant b. is voor velen minder acceptabel, vanwege de twee opeenvolgende tijdsbepalingen quefôs en mas. Een tijdsbepaling als mas heeft de neiging om geheel vooraan de zin te komen (linkse dislocatie, zie § 93.88–90). Vergelijk ook de discussie over de positie van kusami in § 143.43. Zie ook § 143.135 voor lo ... lo.

143.45

Vergelijk ook de volgende constructies:

In (1) zijn de onderstreepte vergelijkingsobjecten twee tijdsbepalingen, in (2) zijn het twee plaatsbepalingen. In beide zinnen is de VK "merkbaar warm". Het subject ef kan geïnterpreteerd woorden als "het weer" of "de temperatuur". Bij tijds- en plaatsbepalingen wordt er in neutrale mededelingen de voorkeur aan gegeven om VOB1 geheel vooraan de zin te plaatsen en VOB2 achteraan. Heeft een ander element meer nadruk dan kunnen beide VOB's ook achteraan geplaatst worden; in (3) krijgt de tijdsbepaling ralfort de nadruk:

143.46   "meer/minder dan" + maat/hoeveelheid

Om uit te drukken dat een entiteit een met name genoemde afmeting overtreft, kent het Spokaans twee synonieme constructies:

Bijvoorbeeld:

Voor oiba en vluf, zie ook § 144.40–48.

143.47

De genoemde eenheden kunnen ook aangevuld worden met een nadere kwalificatie of het bijvoorbeeld om de hoogte, breedte, diepte, lengte of leeftijd gaat:

In (3) en (4) is te zien dat het Spokaans de vergr.trap vluf en de verkl.trap oiba gebruikt, en de nadere kwalificatie (zoals hardlap of liftkar in de stellende trap achter de eenheid plaatst. In het Nederlands bestaat als alternatief om de nadere kwalificatie in de vergr. of verkl. trap te zetten. Dus "meer dan tien meter hoog" = "hoger dan tien meter".

143.48

Uit de voorbeelden in § 143.46 blijkt dat de frases ur vluf en ur oiba direct na het getal komen, maar vóór de eenheid (maat, valuta ed.). Als de eenheid met een afkorting of symbool wordt weergegeven, vormt dat een vast element bij het getal. In dat geval komen ur vluf en ur oiba ná deze afkorting of dit symbool. Vergelijk a. met b.:

a.	Do rinne 1000 ur oiba herco ri'ef hertel.
b.	Do rinne 1000 ur oiba ri'ef hertel.
Hij verdient minder dan 1000 per maand.
a.	Ef rente nert melde 5 ur vluf prosent lóf ef zerfefes.
b.	Ef rente nert melde 5% ur vluf lóf ef zerfefes.
De rente is momenteel niet meer dan 5%.
a.	Ef vildul melde main ur vluf meters hardlap.
b.	Ef vildul melde 10m ur vluf hardlap.
De boom is meer dan 10 m hoog.

Anders dan in het Nederlands komt er in het Spokaans géén spatie tussen getal en afkorting/symbool. Aangezien afkortingen en symbolen typisch voor de schrijftaal zijn, wordt ook de volgorde zoals weergegeven in de b.-zinnen als "schrijftaal" ervaren. In gesproken taal wordt de voorkeur aan de volgorde zoals in de a.-zinnen gegeven.

143.49

Vergelijk ook:

Als iemand variant a. uitspreekt, lijkt het alsof hij een zin opleest waarin "50km" geschreven staat (wat dan bij voorkeur ook zo geschreven had moeten zijn: 50km ur vluf). Variant b. suggereert dat zowel het getal als de maat in letters is geschreven, wat dus precies is wat we ook zo zeggen.

143.50

Vergelijk:

In (1) is sprake van een vergelijking tussen VOB1 ("de eik") en VOB2 ("de kastanje") met de VK "hoog". Zulke constructies zijn uitgelegd in § 143.13. Zin (2) is op identieke manier gevormd, maar dit is niet grammaticaal omdat er hier géén sprake is van twee vergelijkingsobjecten VOB1 en VOB2, en een vergelijkende kwalificatie VK. Daarom is alleen (3) correct.

143.51

Let op de ontkenningen in:

In (1) ontkent nert de gehele SvZ LERDU VERDIENT MINDER DAN 1000 HERCO PER MAAND ("het is niet waar dat Lerdu minder dan 1000 herco per maand verdient"). En in (2) ontkent nert de gehele SvZ ELSA DRINKT MINDER DAN TIEN GLAZEN BIER PER DAG. In deze zinnen wordt op neutrale wijze bedoeld dat Lerdu 1000 euro of méér verdient, dan wel dat Elsa tien of méér glazen bier per dag drinkt.
Maar de uitdrukking "niet minder dan" kan ook als eufemisme gebruikt worden, in de betekenis van "wel", met nadruk op een grote hoeveelheid. Vergelijk (1) en (2) met:

In (1) en (2) staat een neutrale mededeling, maar in (1′) en (2′) vinden we een waardeoordeel, namelijk dat Lerdu wel erg veel verdient (het kan hier ook ironisch bedoeld zijn, want 1000 herco is wellicht helemaal niet veel, dus verdient hij juist ontzettend weinig), resp. Elsa eigenlijk veel te veel drinkt. Terwijl in (1) en (2) impliciet bedoeld wordt dat het ook om méér dan 1000 euro, resp. méér dan 10 glazen, kan gaan, kunnen (1′) en (2′) ook zo opgevat worden dat het precies om 1000 euro, resp. precies om 10 glazen gaat ("Elsa drinkt elke dag precies 10 glazen bier, en dat vinden we veel te veel").

143.52   VOB1 is een feit; VOB2 is een performatieve expressie

Een bijzonder soort dus-vergelijking vinden we in de volgende voorbeelden:

De onderstreepte delen gelden als VOB1 en worden vergeleken met een performatieve expressie achter dus, ofwel met een niet gespecificeerde VOB2 die beschouwd kan worden als een taaluiting die iemand gedaan heeft (bij "taaluiting" moeten we ook denken aan een gedachte, verwachting, mening ed.).
De vette VK is een kwalificatie die degene die de taaluiting doet, niet (of juist in grotere mate) op het oog had. Zo vindt de fabrikant in (1) de machine helemaal niet (erg) gevaarlijk. Ik meende in (2) dat het boek veel goedkoper was. In (3) hadden we verwacht dat Leon veel later zou komen. In (4) blijkt de minister de btw helemaal niet aanzienlijk te verlagen. Zie ook § 143.136 voor lo ... lo.

Constructies als (1)–(4) behoren tot de spreektaal en nonchalante schrijftaal. In beter verzorgde schrijftaal wordt de voorkeur gegeven aan het voorz. lÿ, gevolgd door een deverbalisering. Dit wordt verder besproken in § 144.22. Vergelijk ook § 143.137 voor lo ... lo.

143.53   Fet in plaats van dus

Bij een verkleinende trap kan dus door fet (een variant van fit) vervangen worden, maar dat wordt tegenwoordig als archaïsch beschouwd:

143.54   ad § 143.5   5. De voorz.s fara, fitfara, lo en zÿtâ

Voor de voorz.s fara, fitfara, lo en zÿtâ wordt ook verwezen naar § 140.57–58.
Fara en fitfara als voorz. zijn vaak synoniem in de betekenis 'als, zoals'. Hiermee worden VOB1 en VOB2 zodanig met elkaar vergeleken dat VOB1 fungeert of zich gedraagt als VOB2, waarbij ze dus identiek zijn:

143.55

Vergelijk (1)–(4) uit de vorige paragraaf met:

In (1) gaat het om een vaste gewoonte (nog benadrukt met de determinant ra): er ligt altijd een beddenlaken op tafel en ze noemen dat altijd een tafelkleed. In (1′) gaat het om een incidentele gebeurtenis: er ligt dit keer (als noodoplossing) een beddenlaken op tafel, bijvoorbeeld omdat het tafelkleed in de was is. In (3) is Nico inderdaad een advocaat. Zin (3′) drukt een hypothetisch geval uit: Nico heeft kennelijk de kwalificatie om advocaat te kunnen zijn, maar hij is het niet en daarom verdient hij nu ook veel minder dan zou kunnen. In deze zin staat nog een tweede vergelijking, nl. "tien keer meer dan nu". Hierin kunnen we de tijdsbepaling "nu" als VOB2 beschouwen, te begrijpen als "bij de baan die hij nu heeft", en "als advocaat" als VOB1, te begrijpen als "bij de baan die hij als advocaat zou hebben". Lo en zÿtâ zijn synoniemen, maar zÿtâ geldt als meer formele schrijftaal.

143.56

Let ook op de verschillen bij de ontkennende varianten:

In (1a) wordt met fitfara uitgedrukt dat Jân en ik beiden een identieke lezing van het ongeluk hebben. In (1b) wordt dit feit ontkend, wat impliceert dat Jân en ik géén identieke lezing van het ongeluk hebben, met wellicht de achterliggende suggestie dat óf Jâns lezing óf de mijne niet plausibel is. In (2a) wordt met zÿtâ uitgedrukt dat we beiden een andere lezing hebben maar dat ze wel met elkaar te vergelijken zijn (beide zijn plausibel). In (2b) ten slotte lijkt het om de kwaliteit van de lezing te gaan: die van Jân is niet zo plausibel, dan wel niet zo onwaarschijnlijk, als die van mij. Deze constructie kan vergeleken worden met zin (2b) in § 143.84.

143.57

Soms is het lastig om tussen lo en fara te moeten kiezen, zoals in:

Als de schrijver van deze zin voor fara kiest, verklapt hij dat het inderdaad een leeuw was. Bij lo is het duidelijk dat het een ander beest was.1

143.58

Fara en fitfara kunnen door elkaar gebruikt worden, maar soms wordt de voorkeur aan fitfara gegeven omdat fara zo veel andere betekenissen heeft.
Hetzelfde geldt voor lo en zÿtâ: soms wordt de voorkeur aan zÿtâ gegeven omdat lo zo veel andere betekenissen heeft (voor lo en lo ... lo, zie ook § 143.112–141). Zÿtâ is ook wat emfatischer: het benadrukt sterk het feit dat de vergelijking opvallend is.1 Vergelijk:

Beide zinnen drukken uit dat Lerdu géén miljonair is, maar in b. wordt zijn miljonairsgedrag extra, wellicht op een negatieve manier, benadrukt ("hij schept ontzettend op").

143.59

Fitfara (maar niet fara) kan ook twee zinnen vergelijken:

In (2) is er sprake van twee vergelijkingsobjecten: VOB1 = eup obezjere en VOB2 = kost sientur obezjere. Het identieke werkwoord obezjere is in VOB2 gedeleerd en vervangen door het spoor idem. Hoe dit precies werkt, is in § 132.48 uitgelegd.

143.60

Een bijzonder geval met fitfara is:

In deze zin lijken fitfara en zoals "bijvoorbeeld" te betekenen, en dat kan dan beter met fara oxoddos (bijvoorbeeld) uitgedrukt worden dan met fitfara:

143.61

Een bijzonder geval met zÿtâ is:

In (1) drukt zÿtâ uit dat ik ooit een kind was (ik ben het nu niet meer). Zÿtâ heeft hier een temporele waarde, en zÿtâ efanty kan geparafraseerd worden als "vroeger toen ik nog een kind was". In (2) kan zÿtâ šyrurg begrepen worden als "in de tijd toen hij nog chirurg was". In deze betekenis kan zÿtâ níét vervangen worden door lo, en verder is hier een verleden tijd vereist.

143.62

Zÿtâ wordt ook gebruikt bij een gelijkstelling in beeldspraak, zoals:

De algemene betekenis van chût in zin a. is 'lor, prul'. Maar oorspronkelijk betekende het 'verdorde struik', en met die betekenis in ons achterhoofd kan a. als beeldspraak bestempeld worden. In c. betekent frÿtâs letterlijk 'blaar, gezwel', dus hier is de beeldspraak wel duidelijk.

143.63

Vergelijk de regelmatige constructie in (1) met het idioom in (2):

In (1) staat een letterlijke vergelijking: een nachtegaal zingt op een bepaalde manier, en Leena zingt op een identieke manier. Zo'n vergelijking is in (2) afwezig; hier wordt alleen gezegd dat er niemand bestaat die zo mooi (lelijk?) zingt als Leena. Vergelijk (2) met:

In (3) staat semantische onzin, omdat het gezang van Leena vergeleken wordt met het gezang van geen enkel ander persoon, ofwel met "niet-gezang". Constructies met ur nÿf lelpirus worden verder besproken in § 151.68.

143.64

Vergelijk (1) en (2) in de vorige paragraaf met:

In a. wordt beweerd dat Leon een postzegelhandelaar is en dat hij in die hoedanigheid gespecialiseerd is in oude postzegels. In b. wordt beweerd dat maar weinig mensen zo veel verstand hebben van oude postzegels als Leon. Vergelijk ook ur nÿfs in § 144.64.

143.65

De constructie montrôk ... fitfara1 betekent 'op dezelfde wijze ... als', en refereert aan het predicaat, dat met betrekking tot verschillende omstandigheden dezelfde betekenis heeft. Montrôk is een add. van CAT. III (predicatief), dus volgt het bij voorkeur altijd direct achter het predicaat. Bijvoorbeeld:

Vertaling b. hierboven is wat vrijer dan a. In het Spokaans is een equivalent van b. onmogelijk.

143.66

Montrôk kan ook zonder een nadere bepaling met fitfara gebruikt worden, zoals in:

In a. wordt expliciet uitgedrukt dat Lerdu iets op dezelfde wijze doet als Marje. In b. staat slechts één entiteit (Lerdu), zodat hier een impliciete lezing geldt: Petriy doet iets op dezelfde wijze als een ander, wiens identiteit uit de buitentalige context moet blijken.

143.67   Lo als voorz. bij prepositionele werkwoorden

In § 143.54 is het verschil tussen de vergelijkende voorz.s lo en fara uitgelegd. Lo drukt uit dat iets op iets anders lijkt; fara drukt uit dat iets als iets anders fungeert. Vergelijk:

Niet in alle gevallen kan men kiezen tussen lo en fara, want sommige werkwoorden worden altijd gecombineerd met óf lo óf fara. Het gaat hier om prepositionele werkw.n, zoals behandeld in § 80.25. In Blok 143.68 staan een aantal prep.werkw.n die een vergelijking uitdrukken en altijd met lo worden gecombineerd.1 In Blok 143.72 staan prep.werkw.n die altijd met fara worden gecombineerd.

143.68

143.69

Het is duidelijk dat de prep.werkw.n uit Blok 143.68 altijd twee entiteiten vergelijken die op elkaar lijken, maar niet echt identiek zijn. In onderstaande voorbeelden is er wel sprake van twee vergelijkingsobjecten (bijvoorbeeld in (7): Lerdu = VOB1 en "groot man" = VOB2), maar een vergelijkende kwaliteit (VK) is afwezig (ofwel: het gaat om een intrinsieke vergelijking: VOB2 heeft een kwaliteit die ook aan VOB1 wordt toegekend). Voorbeelden:

Bij de intransitieve voorbeelden (1)–(5) fungeert de zinskern als VOB1 en volgt er achter lo een VOB2. Bij de transitieve voorbeelden (6)–(8) geldt het object als VOB1. Worden transitieve werkw.n in een wederkerende constructie gebruikt, dan geldt de zinskern als VOB1 (of liever gezegd: het wed.vnw. sen is VOB1). Vergelijk (6) met:

143.70

VOB2 als vergelijkende entiteit is niet altijd aanwezig, er kan ook een additief (of zelfs een volt.dw.) achter lo volgen, zoals in:

In (1) kunnen de onderstreepte add.n moeilijk beschouwd worden als een VOB2, noch als een VK, want er is hier geen sprake van een vergelijking, maar alleen van de toekenning van een kwaliteit aan het object. Vergelijk (1a) en (1b) met:

In (1′) is er wél sprake van een vergelijking: het object geldt als VOB1 en achter dus staat VOB2. Het onderstreepte add. is de VK op basis waarvan VOB1 en VOB2 met elkaar vergeleken worden.
In hoeverre de hier behandelde prep.werkw.n ondanks het vergelijkende functiewoord lo als "echte" vergelijking beschouwd moeten worden, is onder meer door Bühler (1981) nader geanalyseerd.

143.71

Vergelijk de enkele vergelijking in a. met de dubbele vergelijking in b.:

In a. en b. worden de twee onderstreepte delen qua hoedanigheid "interessant" met elkaar vergeleken. In a. gaat het om "Amahagge" tegenover "Hoggebim"; in b. om "museumstad" tegenover "theaterstad". Bovendien wordt in b. Amahagge vergeleken met zowel een museumstad als een theaterstad. Omdat fitfara hier een voorz. is, is het de tweede keer door âs vervangen.

143.72   Fara als voorz. bij prepositionele werkwoorden

Sommige prep.werkw.n die een vergelijking uitdrukken worden altijd met fara gecombineerd, zoals:

143.73

Ondanks dat deze werkw.n een voorz.bep. met fara verlangen, drukken de meeste toch een vergelijking uit met twee entiteiten die op elkaar lijken, en dus niet echt gelijk zijn aan elkaar. Wat dit betreft heeft fara dus de betekenis van lo uit § 143.67. Dit is een indicatie dat we met typisch idioom te maken hebben. Voorbeelden:

In zin (3) ligt het voor de hand om ervan uit te gaan dat de drie personen inderdaad ook oplichters zijn, en niet alleen met oplichters vergeleken worden. Hier heeft fara dus de standaardinterpretatie. Zin (5) is ambigu omdat het niet duidelijk is of Irtava werkelijk hun dienstmeisje is, of een persoon die als zodanig behandeld wordt. In het eerste geval kan de zin als positief opgevat worden (Irtava wordt precies zo bejegend als dat voor dienstmeisjes gebruikelijk is); in het tweede geval kan een negatieve lezing gelden (Irtava wordt door haar ouders niet als dochter behandeld maar als huishoudelijk personeel). Een onderscheid tussen lo en fara (vergelijk de voorbeelden in § 143.54–55) kan hier niet gemaakt worden omdat reverte een prep.werkw. is waarbij alleen fara correct is.

143.74

VOB2 als vergelijkende entiteit is niet altijd aanwezig, er kan ook een additief (of zelfs een volt.dw.) achter fara volgen, zoals in:

In (1) ontbreken een VOB2 en een VK. Er is in (1a) en (1c) alleen sprake van de toekenning van een kwaliteit aan het object, en in (1b) aan het subject. In (1c) is prenc het volt.dw. van prence (afdanken, opgeven). Zie verder de discussie in § 143.70. Vergelijk (1b) met:

143.75   Vergelijkende werkw.n zonder lo of fara

Bij een aantal vergelijkende werkw.n ontbreken voorz.bep.n met lo of fara, maar verschijnt de entiteit waarmee vergeleken wordt met een ander voorz., of als een object. Zulke werkw.n zijn onder meer:

143.76

Voorbeelden:

Een bijzondere eigenschap van de transitieve vergelijkende werkw.n is dat een passieve variant ontbreekt of in ieder geval twijfelachtig is.2 Vergelijk (2) en (3) met:

Bühler (1981) beschouwt zulke werkw.n dan ook niet als "transitief" maar als "intransitieve prepositionele werkw.n" waarbij het vergelijkende voorz. "niet gespecificeerd" is. Een andere lezing is dat zulke werkw.n gelijkgesteld kunnen worden aan koppelwerkw.n.

143.77

Merk op dat clovóte intransitief is, dus geen object bij zich kan hebben (zoals in c.). Wel is een infinitiefconstructie mogelijk (zoals in b.):

Het is dan ook de vraag of we zin a. als een vergelijkende constructie moeten beschouwen: zowel een VOB2 als een VK ontbreekt. Het lijkt er eerder op dat de kwalificatie "ziek" aan de zinskern wordt toegekend. Zie ook de discussie in § 143.70.

143.78

Let op het bijzondere idioom met uberelira:

Zie verder bij § 144.62–63.

143.79   Vergelijkingen in idioom

Vergelijkingen met lo worden dikwijls gevonden in uitdrukkingen en gezegdes, bijvoorbeeld:

Zie ook § 143.141 voor het gebruik van lo ... lo in dergelijke vergelijkingen.

143.80

Het Spokaans en het Nederlands lopen bij idiomatische vergelijkingen niet altijd in de pas. Soms gebruikt het Spokaans een vergelijking en het Nederlands niet, zoals in:

143.81

Idiomatische vergelijkingen worden dikwijls gebruikt om de twee polen van een ideoantoniem nader te specificeren, zoals in:

Ideoantoniemen worden verder besproken in § 144.86–87 en Hoofdstuk 161.

143.82   ad § 143.5   6. De voegw.n fara en fitfara

Terwijl fara en fitfara als voorzetsel synoniem zijn, hebben ze als voegwoord verschillende betekenissen: fara (als) drukt een gelijktijdigheid uit, en fitfara ([zo]als) een vergelijking:

In a. vinden het "werken" en het "praten" op hetzelfde moment plaats. In b. wordt datgene (= VOB1) waar ik niet van houd vergeleken met het gedrag (= VOB2) van Elsa.

143.83

Nog enkele voorbeelden van fitfara als voegw. (zie ook § 122.31):

In (1) geldt de actie "doen" als VOB1, die wordt vergeleken met een niet nader gespecificeerde actie die ik gewend ben (dus VOB2).2
Zin (2) is ambigu. Lezing a. is dat VOB1 een niet nader gespecificeerde eigenschap, ánders dan "aardig", weergeeft, die vergeleken wordt met VOB2 "aardig" zoals Lerdu zich voorstelt dat Leena zou hebben (Lerdu denkt dat Leena aardig is, maar dat is ze niet). Lezing b. is dat Lerdu denkt dat de gehele SvZ LEENA IS NIET AARDIG waar is, terwijl het best zo kan zijn dat dat niet klopt. Deze ambiguïteit herinnert aan het onderscheid tussen een beperkende bepaling (in a.) en een uitbreidende bepaling (in b.), zoals uitgelegd bij zin (2) in § 143.84.
In (3) wordt de mate van "aardig-zijn" die bij Leena hoort, vergeleken met de mate van "aardig-zijn" die Lerdu denkt dat Leena heeft.

143.84

Een bijzin die met fitfara wordt ingeleid, kan zowel een uitbreidende als een beperkende bepaling zijn. Bij een uitbreidende bepaling wordt er een extra mededeling toegevoegd, bij een beperkende bepaling wordt de uitspraak juist binnen een kleinere context ingeperkt. Dit onderscheid is ook besproken in § 143.102. Vergelijk a. met een uitbreidende bepaling (komma tussen hoofd- en bijzin) en b. met een beperkende bepaling (geen komma):1

In (1a) wordt de aangesprokene ("jij") eraan herinnerd dat hij die manier van uitrekenen (immers) zo op school heeft geleerd (uitbreidend). In (1b) wordt geïmpliceerd dat er diverse manieren zijn om het uit te rekenen, maar dat de aangesprokene het moet doen op de manier zoals hij dat op school heeft geleerd (beperkend).
In (2a) wordt gesteld dat Lerdu géén timmerman is, met als uitbreidende bepaling dat zijn vader dat wél is. In (2b) wordt gesteld dat Lerdu op een bepaalde manier al dan niet een timmerman is, namelijk anders dan zijn vader is (beperkend: hij is niet zo'n goed/slechte timmerman als zijn vader).2

De uitbreidende bepaling kan in het Spokaans wat explicieter gemaakt worden door bijvoorbeeld toevoeging van brâ (want), af (immers) of iftam (wel):

143.85

Als na het voegw. fitfara een modaal hulpwerkw. volgt, moet hierachter het hoofdwerkw. als teg.dw. toegevoegd worden, inclusief de inf.-markeerder beri. Bijvoorbeeld:

Merk op dat deze constructies een bijzonder geval zijn, omdat normaliter het hulpwerkw. het suffix -lira krijgt, zoals in:

143.85a

Het gaat bij (4) en (5) in de vorige paragraaf feitelijk om twee verschillende constructies. In (4) volgt achter fitfara een "gewone" bijzin met een modaal hulpwerkw., met als enige bijzonderheid dat het inf.complement -lira krijgt. In (5) staat achter fitfara een bijzonder soort bijzin waarbij het inf.complement beri vendelira geen semantische relatie met het subject ef menester heeft, want het is niet zo dat de minister wil "gaan", maar dat hij wil dat "er iets gaat". Feitelijk staat hier: ... fitfara ef menester probare den ef vende, waarbij de den-bijzin vervangen is door een -lira-constructie (dus: ... fitfara ef menster probare, ef vendelira [lo kâ]). Dit is dan weer als een inf.complement bij probare opgevat. De -lira-constructie in (4) is dus naar analogie van (5) gevormd, en beide zijn een bijzonderheid in de Spokaanse grammatica (we kunnen het als idioom beschouwen).

143.86

In § 143.83 zin (2) is fitfara als voegw. gecombineerd met een bepaling in de hoofdzin die gemarkeerd wordt met fit. Een dergelijke constructie wordt soms ook gebruikt om een oorzaak-en-gevolg-situatie uit te drukken, die normaliter met de determinant fes/fés en een -lira-constructie wordt gevormd, zoals uitgelegd in § 133.74 en § 141.77–78. Vergelijk:

Zinnen als (1a) en (2a) zijn niet voor iedereen acceptabel. Mensen die dit afkeuren zijn van mening dat fitfara alleen gebruikt kan worden om een vergelijking uit te drukken, en niet een oorzaak-en-gevolg (causaliteit). Onder meer Kapiy (1976) wijst erop dat (1a) en (2a) vooral op Tigof en Lomky gebruikt worden, dus in de Cheetuc-dialecten.

143.87

Vergelijk ook de volgende constructies, waarin een contextueel aanw.vnw. (vet) gebruikt wordt. De basisbetekenis is hier "zodanig/zo'n A, dat B":

In zulke zinnen wordt (een overmaat van) de eigenschap die in VOB1 wordt uitgedrukt, als oorzaak gezien van het gevolg dat in VOB2 wordt uitgedrukt. Vergelijk dit met § 143.89 waarin een eigenschap van het predicaat in VOB1 wordt gerelateerd aan VOB2, dat dan een gevolg is van die eigenschap.
De contextuele aanw.vnw.n zijn opgenomen in Blok 52.3.

143.88   ad § 143.5   7. Het voegw. faroft en de determinant gôf

Met het voegw. faroft of de determinant gôf wordt uitgedrukt dat een actie/situatie aan iets anders doet denken, maar dat niet is (zie ook Blok 122.16 voor dit voegwoord en de synonieme determinant). In het Nederlands worden de voegw.n alsof, als of of gebruikt:

143.89   ad § 143.5   8. De teg.dw.-constructies fes ... X-lira en ber ... X-lira

Met de constructie fes/fés X, Y-lira (zó X dat Y) wordt uitgedrukt dat iets een bepaalde kwalificatie in zo'n grote mate heeft dat dit gevolgen heeft voor iets anders. We kunnen dit als een vergelijking beschouwen van een kwalificatie in VOB1 die in werkelijkheid het geval is, met een kwalificatie die met betrekking tot VOB2 wordt beoordeeld, om het in VOB2 genoemde gevolg waar te laten zijn. Bijvoorbeeld:

Een nadere analyse met betrekking tot fes/fés is te vinden in Rifo Ef Quista (1982).

143.90

Vergelijk de volgende twee zinnen (zin a. is een herhaling van zin (3) uit § 143.87):

In het Spokaans maakt het een groot verschil of het vetgedrukte add. (hier: hardlap) als adj.add. optreedt (in a.), dan wel als subj.add. (in b.), want de eropvolgende bijzin krijgt een geheel verschillende constructie. In het Nederlands maakt het geen verschil: de dat-bijzin is in beide gevallen identiek.
We kunnen stellen dat in zin a. het onderstreepte functiewoord in de bijzin staat, en in b. in de hoofdzin. In de Nederlandse equivalenten zijn zulke functiewoorden minder prominent aanwezig; het gaat hier om zulke en zó (onderstreept), die beide in de hoofdzin staan.

143.91

Hoewel in § 143.89 zin (1) het add. voorafgegaan door fes feitelijk een pred.add. is (het specificeert het predicaat) staat het niet op de typische pred.add.-positie onmiddellijk achter het predicaat. Vergelijk (zin (1′a) is een herhaling van zin (1)):

Dat in (1′a) het vette pred.add. áchter het object verschijnt, is een voorbeeld van rechtse dislocatie die hier de voorkeur geniet (zie ook § 93.79). Vergelijk dit ook met zin (2) waarin fes kariy een obj.add. is.

143.92

In de voorbeelden van § 143.89 vormt het functiewoord fes een bepaling bij een add. Als een add. afwezig is (omdat het werkw. een handeling uitdrukt die als zo ernstig opgevat kan worden, dat het gevolgen heeft), dan kan het "dummy"-add. fit (zo) achter fes gebruikt worden (zie ook § 132.64 voor het spoor fit):

Hier is rechtse dislocatie verplicht, dus * Ef wyde-'jans vâpje fes fit ef 'nin, ... is ongrammaticaal (fes fit is geen "echt" pred.add.).

143.93

Vergelijk zin (1) uit de vorige paragraaf met de constructie waarin fes vóór het werkw. staat:

In (2) is fes een determinant die een doel uitdrukt. Het werkw. in de bijzin is gemarkeerd met -ilóme (niet met -lira).
In (1) (vorige paragraaf) hebben de kwajongens niet het doel om het meisje aan het huilen te krijgen, het is meer een gevolg van hun pesterij. In (2) is het bewust de bedoeling om het meisje aan het huilen te krijgen. In (1) wordt ook geïmpliceerd dat het pesten heel erg was, terwijl dat in (2) niet zo is: wellicht was een beetje plagen al voldoende om het doel (huilend meisje) te bereiken.

143.94

De verplichting om een -lira-constructie te gebruiken – die dus niet vervangen kan worden door bijv. het voegw. den – zorgt voor een aantal restricties omdat het suffix -lira toevoeging van andere suffixen verhindert. Zo moeten modale suffixen altijd door een hulpwerkwoord vervangen worden, zoals in:

Meer ingrijpend is de onmogelijkheid om een passief uit te drukken, want de passiefsuffixen -lije en -litâ kunnen niet met -lira gecombineerd worden (zie ook § 90.18 en § 100.82–84). En actieve omschrijving is dan nodig, bijvoorbeeld:

143.95

De in § 143.89 besproken constructie met fes en -lira komt sterk overeen met ber en -lira. Vergelijk:

In a. volgt er na flifados een ondergeschikte bijzin, uitgedrukt met -lira. In b. volgt er na flifados een beknopte bijzin waarin de zinskern van de hoofdzin (do) nu als object in de bijzin optreedt. Een zinskern ontbreekt in de bijzin (vandaar dat deze "beknopt" genoemd wordt). In (1) hieronder zien we iets dergelijks: de zinskern (óps) komt in de bijzin terug als object. In (2) zien we hoe de zinskern (Mariy) in de bijzin als echo terugkomt.
Een andere mogelijkheid is dat de zinskern van de hoofdzin ook in de bijzin als zinskern optreedt (in (3) en (4)). Hier is dus géén sprake van een beknopte bijzin, want alle noodzakelijke elementen zijn aanwezig. Vergelijk:

143.96   ad § 143.5   9. Het voegw. fitus

Het vergelijkingsvoegwoord fitus betekent 'dan' en drukt uit dat iets in een te grote mate (of in onvoldoende mate) plaatsvindt, dan gewenst of noodzakelijk is (zie ook § 122.32). Bijvoorbeeld:

In (1) wordt "het vele roken" vergeleken met het gewenste "minder roken", omdat dat gezonder is. In (2) wordt "het snauwen" vergeleken met "minder snauwen" (kennelijk mag een minister sowieso tegen de journalisten snauwen, alleen niet te erg).
In (3) had Lerdu best minder kunnen sparen, want ook dán had hij de koelkast kunnen kopen. Hier wordt dus geïmpliceerd dat "fanatiek sparen" niet gewenst is als het sparen ook wat minder fanatiek had kunnen gebeuren. In (4) wordt "het dubbel zo hoge tarief" vergeleken met het gewenste "normale" tarief omdat dat zo afgesproken was. Zin (4) toont dat fitus niet per se gecombineerd hoeft te worden met een vergr.trap (zoals in de andere voorbeelden). In (5) gaat het om iets dat in onvoldoende mate gebeurt: het zou redelijker zijn als de miljonairs méér belasting zouden betalen.

143.97

Zoals uit de voorbeelden in de vorige paragraaf blijkt, drukt fitus altijd uit waarom iets beter niet, of juist wel, gedaan kan worden. Soms zien we fitus op een verkeerde manier gebruikt, zoals in de volgende voorbeelden:

Zin (1) kan gezien worden als een (ongrammaticale) variant van (3) in § 143.138. Zin (1) is fout omdat het doornemen van de rapporten niet gezien kan worden als een gebeurtenis die ongewenst is omdat ze eigenlijk bestudeerd hadden moeten worden (of omgekeerd: als ze niet waren doorgenomen, volgt daar nog niet uit dat ze bestudeerd waren).
Ook in (2) gaat een dergelijke redenatie op: de gebeurtenis van "gemakkelijk geld uitgeven" is niet te beschouwen als een ongewenste gebeurtenis ten aanzien van het feit dat Elsa geld verdient. Zin (2) is een zuivere vergelijking: het gemak waarmee Elsa geld uitgeeft is veel groter dan "het gemak" waarmee ze het geld verdient (of: de moeite die ze moet doen om het te verdienen).

143.98   ad § 143.5   10. De add.n fraji, loiy en monta

Loiy1 is een add. CAT. I en monta is van CAT. II. Ze kunnen dus attributief gebruikt worden, meestal in de constructie eft loiy ... lo (eenzelfde ... als) en ef monta ... své (de/hetzelfde ... als). Bij loiy gaat het om twee (of meer) exemplaren van hetzelfde soort; bij monta om een identiek exemplaar. Vergelijk:

Merk op dat bij loiy bij voorkeur het onb.lidw. eft wordt gebruikt (in het enkelvoud), en bij monta het bep.lidw. ef. In (1) wordt een vergelijking gemaakt tussen twee boeken, namelijk het boek dat Petriy leest en het boek dat Tek leest. In (1b) geldt: als we VOB1 (Petriy's boek) en VOB2 (Teks boek) met elkaar vergelijken, blijkt dat VOB1 = VOB2.

143.99

Vergelijk ook:

Zin (2b) is semantische onzin, want één en dezelfde broek kan niet tegelijk door mij gekocht zijn en door jou gedragen worden.1
Nog een voorbeeld (nu zonder een VOB2 gemarkeerd met lo/své):

In (3b) is een meervoud noodzakelijk, omdat het subj. meervoudig is en er dus evenveel servetten van hetzelfde soort moeten zijn als er personen zijn.
Vergelijk ten slotte de vraag-en-antwoordparen:

143.100

In tegenstelling tot monta en loiy is fraji een add. CAT. III, en kan dus niet attributief gebruikt worden. Fraji komt voornamelijk voor in de vaste uitdrukking A melde fraji [své B] (A is het/dezelfde [als B]), waarbij het (evenals bij monta) om één en dezelfde entiteit gaat. Merk op dat monta altijd als een attr.add. gebruikt wordt (dus altijd gevolgd door een subst.), terwijl dat bij fraji juist niet kan. Bijvoorbeeld:

Vergelijk ook:

Zin a. kan beschouwd worden als een emfatische vorm van b.

143.100a

Fraji kan ook verwijzen naar een identieke eigenschap, maar dan bij een andere entiteit. In dit geval kan fraji ook een bepaling bij een ander werkw. dan melde vormen (zoals bij cÿrstyne (smaken) in c.):

In a. gaat het weliswaar om twee verschillende entiteiten (kozijnen en vensterbanken), maar ze worden vergeleken met dezelfde eigenschap (verveloos). In b. en c. gaat het om twee soorten jam, maar ze worden vergeleken met dezelfde smaak (in dit geval: geen specifieke smaak of een smaak die noch bij kersenjam noch bij aardbeienjam hoort).

143.100b

Let op het verschil tussen monta, fraji, loiy en ÿrlikkô:

Het verschil tussen (2) en (3) is subtiel: in (2) refereert fraji aan dezelfde kleur groen; in (3) drukt loiyn meer in het algemeen uit dat het om dezelfde soort gordijnen gaat. Als de gordijnen in de eetkamer van katoen zijn en die in de salon van velours, geldt (2) wel, maar (3) niet (want al zijn de gordijnen groen, ze verschillen qua stof).
In (4) is een voorbeeld met ÿrlikkô (gelijk, hetzelfde) toegevoegd. Dit add. CAT. I kan niet in een vergelijkende constructie gebruikt worden, zoals in a. hieronder; de voorbeelden b. en c. zijn wel correct:

143.101

Monta en fraji worden beide gebruikt in de betekenis van 'insgelijks' (als antwoord op een groet of wens):

Ook als iemand het glas heft en "proost!" of "op je gezondheid!" roept, kunnen de overige personen [ef] monta! of fraji! roepen. Merk op dat het in Nederland gebruikelijk is dat iedereen "proost" (of een synoniem) toewenst:

143.102

Monta is verder ook een "normaal" additief dat een eigenschap uitdrukt, zonder dat er van een expliciete vergelijking sprake is. Vergelijk:

Zin a. kan beschouwd worden als een emfatische variant van:

Let op dat de vette elementen in a., b. en a′. met ki zijn gemarkeerd omdat de relatieve bijzin een beperkende betekenis heeft. Dit is uitgelegd in § 124.14–15.

143.103   ad § 143.5   11. De voegw.n lek en turoft, en het teg.dw. mefrelira

Lek, turoft en mefrelira kunnen vertaald worden met 'ofwel, oftewel, of liever gezegd'. VOB1 wordt vergeleken met een andere kwalificatie VOB2. Bij lek dient VOB2 als een soort correctie ofwel een andere/betere kwalificatie (VOB1 is dikwijls een eufemisme); turoft drukt meer uit dat VOB1 en VOB2 identiek zijn (zie ook § 120.96). Bij mefrelira (lett. "betekenende"; niet te verwarren met merfelira in § 144.58) gaat het om equivalentie bij VOB1 en VOB2, maar nu zit er een extra dimensie van "uitleggen" bij. Vergelijk:

In (1) verbindt lek twee zinnen, waarbij de tweede zin een soort correctie op de eerste zin geeft. In (2) verbindt lek twee nominale constituenten die samen één zinsdeel1 vormen (hier: een object). In (3) is ÿrlat is geen corrigerende term, maar exact hetzelfde als oto – het enige verschil is dat ÿrlat ambtelijke taal is en oto dagelijks spraakgebruik.
De schrijver van zin (4) gaat ervan uit dat de lezer wellicht niet bekend is met de medische term âpendisitiys, en legt dus uit dat dat hetzelfde is als tointestinn-tochos.
Ook in (5) is er sprake van een uitleg: de betekenis van de uitdrukking ef flecse ef kÿpony hôsta (lett. "het droge hooi aansteken") is in deze context dat Tek en Elsa weer hevige ruzie hebben.

De status van mefrelira is onduidelijk. In (4) lijkt het om een relatieve bijzin te gaan (lett. "de appendicitis die blindedarmontsteking betekent"). In (5) lijkt het een onderschikking te zijn (lett. "Lerdu heeft het droge hooi aangestoken, wat betekent dat ..."). We houden het erop dat het om een idiomatische constructie gaat.

143.104   ad § 143.5   12. Het add. likkô

Voor likkô in combinatie met qu ... své, zie § 144.51.
Als twee (of meer) entiteiten of acties die met elkaar vergeleken worden, samengevoegd zijn in één zinsdeel (bijv. subject, object, echo of predicaat), en een bepaalde kwalificatie geldt voor alle entiteiten in gelijke mate, wordt likkô (even) gebruikt. Het gaat hierbij dan om VOB1 en VOB2 die samenvallen in één constituent (in de volgende voorbeelden onderstreept).1 Likkô geldt als add. CAT. III (adjectivisch) dat een ander add. nader bepaalt:

In (1)–(3) gaat het om een zinskern met meerdere entiteiten waaraan een eigenschap in gelijke mate wordt toegekend. In (4) gaat het om twee acties "skiën", de ene uitgevoerd door Tek en de andere door Leena, die beide de kwalificatie "goed" hebben. Hier is dus een meervoudig predicaat nodig dat per definitie met een meervoudige zinskern moet congrueren.
In (5) en (6) is er sprake van een meervoudig object en een kwalificatie in de vorm van een obj.add. dat aan de entiteiten van het object in gelijke mate wordt toegekend. In (7) staat een meervoudige echo, waarvan de entiteiten ("haar vier dochters") gerelateerd worden aan het meervoudige object "dure cadeaus".

143.105

In § 143.104 leidt de samenvoeging van VOB1 en VOB2 in één constituent altijd tot een meervoudige vorm, want het gaat immers om meer dan één entiteit resp. actie. Toch komen we constructies tegen waarin samenvoeging van VOB1 en VOB2 tot een enkelvoudige constituent leidt, zoals:

In deze voorbeelden kunnen de onderstreepte zinskernen beschouwd worden als een collectief (een enkelvoudige verzamelnaam om meerdere entiteiten onder één noemer te brengen). Niet iedereen accepteert zulke constructies; ze kunnen vermeden worden door de entiteiten wel expliciet te noemen, bijvoorbeeld:

Zie ook § 70.23–27 voor een uitgebreide uitleg van collectiva.

143.106

Likkô kan ook gebruikt worden in combinatie met een adj.add. Vergelijk:

Het laatste voorbeeld is niet voor iedereen acceptabel (zie ook § 143.105).

143.107

Likkô kan ook een pred.add. zijn om uit te drukken dat de betekenis van het predicaat in gelijke mate opgaat voor elk van de entiteiten uit de zinskern. De betekenis van likkô is dan 'in gelijke mate'. Het predicaat moet in dit geval altijd een gradatie uitdrukken. Daarom is (1) wel goed maar (2) niet:

De eigenschap van het predicaat wordt als het ware in gelijke mate over de entiteiten verdeeld. "Zitten" is geen gradueel werkw. waarbij je kunt zeggen dat twee personen het samen doen, beiden met een even grote inbreng. Wel is mogelijk:

Voor montrôk, zie ook § 143.66.

143.108   ad § 143.5   13. Het add. likkô met het voorz. lo

Als VOB1 en VOB2 in verschillende zinnen staan (of een zin is in tweeën gesplitst), is een constructie met lo ... lo (zie § 143.113) niet mogelijk. Dan gebruiken we likkô ... lo. Vergelijk:

In a. staan beide entiteiten die met elkaar vergeleken worden in de bijzin, namelijk VOB1 té (= de tuin van Elsa en Jân) en VOB2 ef kultiy (onze tuin). Hier is dus een constructie met lo ... lo (zie § 143.113 mogelijk. Echter, in b. ontbreekt achter het gedachtestreepje een van de entiteiten (namelijk de tuin van Elsa en Jân). Nu moet likkô ... lo gebruikt worden.

143.109

Likkô ... lo wordt ook gebruikt om twee verschillende eigenschappen bij één entiteit (of groep van entiteiten) te vergelijken, bijvoorbeeld:

143.110

Zin (2) (vorige paragraaf) moet niet verward worden met:

Hoewel in (2′) geïmpliceerd wordt dat de directeur en zijn vrouw beiden in gelijke mate doortrapt zijn, wordt dat in (4) expliciet uitgedrukt:

Voor de varianten in (4), zie § 143.113.

143.111

Merk op dat het in § 143.109 (3) om één kast gaat, met twee eigenschappen die in gelijke mate aanwezig zijn. Dit moet niet verward worden met:

Hier gaat het om twee kasten, waarvan de kwalificatie "lelijk" bij de een net zo sterk aanwezig is als de kwalificatie "duur" bij de ander. Zin (3′) is zowel in het Spokaans als het Nederlands ambigu want het kan ook betekenen dat de ene kast lelijk en duur is, en de andere kast even duur (maar kennelijk niet lelijk).

143.112   ad § 143.5   14. De determinant lo

Lo is niet alleen een voorz. (zie § 143.54), maar ook een determinant. In de eerste plaats markeert het een subjectief of objectief additief, zoals in:

Dit gebruik van lo valt buiten het bereik van dit hoofdstuk, zie hiervoor § 40.13–19. Lo wordt echter ook als onderschikkende determinant gebruikt met de betekenis 'evenals, gelijk' (zie ook § 122.29). Hiermee wordt het karakter van de hoofdzin vergeleken met dat in de ondergeschikte bijzin. Vergelijk:

Uit de voorbeelden blijkt de wat vrijere Nederlandse vertaling (zoals "even groots als" of "precies zo ... als"). Het laatste voorbeeld moet zo geïnterpreteerd worden dat het duidelijk is dat een kip op een ei moet zitten om het uit te broeden. Deze vorm van duidelijkheid wordt dus vergeleken met de duidelijkheid/begrijpelijkheid van de bedoelde maatregel.

143.113   ad § 143.5   15. Het determinantenpaar lo ... lo

Bij een vergelijking van twee of meer (groepen van) entiteiten (VOB1 en VOB2) gebruikt men de stellende trap van het add. om aan te geven dat de door het add. uitgedrukte eigenschap in gelijke mate aanwezig is. Hierbij wordt het determinantenpaar1 lo ... lo gebruikt, waarbij lo op vier manieren aan een element toegevoegd kan worden. In de a- en b-zinnen zijn VOB1 en VOB2 subjecten die met elkaar worden vergeleken; in de c-zinnen worden twee objecten met elkaar vergeleken:

1. VOB1 en VOB2 worden met lo gemarkeerd, waarbij VOB1 op de basispositie blijft staan en VOB2 geheel achteraan wordt geplaatst.

   a.	Lo PetriyS melde giss lo ElsaS .
   	Petriy is net zo/even ijverig als Elsa [is].
   b.	Lo PetriyS lajete graviy Tek lo ElsaS .
   	Petriy scheldt Tek net zo/even hard uit als Elsa [scheldt].
   c.	Petriy lajete graviy lo TekO lo ElsaO .
   	Petriy scheldt Tek net zo/even hard uit als Elsa. (= als hij Elsa uitscheldt)

2. VOB1 en VOB2 worden met lo gemarkeerd, waarbij VOB1 op de basispositie blijft staan en VOB2 direct achter VOB1 geplaatst:

   a.	Lo PetriyS lo ElsaS melde giss.
   b.	Lo PetriyS lo ElsaS lajete graviym Tek.
   c.	Petriy lajete graviy lo TekO lo ElsaO .  (identiek aan Ac. omdat de twee objecten sowieso al direct achter elkaar staan)

3. De eigenschap (VK) en VOB2 worden met lo gemarkeerd; VK blijft op de basispositie staan en VOB2 komt geheel achteraan:

   a.	PetriyS melde lo giss lo ElsaS .
   b.	? PetriyS lajete lo graviy Tek lo ElsaS .
   c.	Petriy lajete lo graviy TekO lo ElsaO .

4. Als C., maar met inversie van VK en object (geïnverteerde elementen zijn onderstreept):

   a.	(niet mogelijk)
   b.	PetriyS lajete Tek lo graviy lo ElsaS .
   c.	? Petriy lajete TekO lo graviy lo ElsaO .

143.113a

Variant A. wordt als algemene schrijftaal beschouwd, variant B. geldt als formele schrijftaal, en C. en D. gelden als spreektaal. Merk op dat Cb. en Cc. identiek zijn, evenals Db. en Dc. Het is bij b. en c. dus niet duidelijk of Elsa als subject dan wel als object beschouwd moet worden. Deze ambiguïteit wordt opgeheven door aan Cc. de voorkeur te geven als zowel Tek als Elsa objecten zijn, terwijl we liever Db. gebruiken als zowel Petriy als Elsa subjecten zijn.
Inversievariant D. is ook in passieve zinnen mogelijk als het subject (gemarkeerd met pai) direct achter VK staat; zie hiervoor § 143.124 zinnen (2) en (3).

143.114

Andere voorbeelden (A., B., C. en D. verwijzen naar de vier varianten uit § 143.113):

In al deze zinnen is variant A. correcte schrijftaal, B. is formele schrijftaal, C. en D. zijn voornamelijk spreektaal (en komen ook het meest met het Nederlands overeen). Variant D. (de inversievariant van C.) is alleen mogelijk als er een object direct achter het pred.add. aanwezig is. In (1) en (2) ontbreekt het object en in (3) staat het object ef njoratjen vanwege de uitdrukking van de def.tijd vóór het predicaat.
Variant (2B) is minder correct omdat VOB2 (onderstreept) erg lang is. Een dergelijk "zwaar" zinsdeel kan beter aan het einde van de zin staan (zoals in (2A)). Merk ook op dat er in (2B) sprake is van een subject dat bestaat uit een nevenschikking van twee lo-bepalingen en daarom meervoudig is. Dit blijkt uit het meervoudssuffix -n achter het subj.add. kârytiy.
Hoewel het bij bovenstaande voorbeelden is genegeerd, kunnen de varianten ook een verschil tussen een absolute en relatieve waarde uitdrukken. Zo vormt bij A. het predicaat een eenheid met VK, wat als een absolute waarde wordt begrepen. Bij variant C. in (1) en (3) staat VK ingebed in lo ... lo, wat een relatieve waarde weergeeft. Deze materie wordt verder behandeld in § 144.79–88.

143.114a

Bij een ontkenning van de vergelijking heeft variant B. níét dezelfde betekenis als A. of C. Vergelijk:

In A. en C. wordt beweerd dat Petriy niet slim is maar zijn broer wel. In B. vormen VOB1 en VOB2 een nevenschikking (onderstreept), zodat hier beweerd wordt dat noch Petriy noch zijn broer slim is. Ze zijn beiden even "niet-slim". Dit moet in het Nederlands wat vrijer vertaald worden.

143.115

Als we de vergelijking heel precies willen weergeven, kan een nadere bepaling als bloirâ (precies) toegevoegd worden. Maar nu is feitelijk alleen variant C. correct:

In C. wordt de frase bloirâ lo hupster (precies zo groot) als één geheel gezien, en daarom kan lo er hier niet uitgehaald worden om vóór de eerste entiteit te verschijnen (varianten A. en B. zijn dus onmogelijk).

143.116

Bij de voorbeelden in § 143.114–115 gaat het om een bepaalde eigenschap die toegekend wordt aan het subject of het object. Maar ook andere zinsdelen kunnen met elkaar vergeleken worden, zoals een tijdsbepaling (ofwel een bepaalde dag) in (1) of een voorz.bep. in (2):

In (2) zijn A. en B. identiek omdat beide met lo gemarkeerde constituenten hoe dan ook direct achter elkaar staan. Verder kent variant C. in (2) een alternatief D. waarbij de voorz.bep. en het add. van positie zijn gewisseld. De voorkeur wordt echter aan variant C. gegeven, waarschijnlijk omdat in D. de beide lo-bepalingen niet (sterk) als eenheid worden gevoeld vanwege het feit dat het om een voorzetselbepaling (met lef) gaat. Vergelijk ook het twijfelachtige voorbeeld Dc. in § 143.113.

143.117

In § 40.19 is uitgelegd dat obj.add.n met lo gemarkeerd worden, zoals in:

Vergelijk de volgende vier varianten, waarin het onderstreepte lo ... lo de betekenis heeft van 'even ... als' en het vette lo de determinant is die het obj.add. féra-mesâ bepaalt:

In deze vier varianten is de opeenvolging van lo stilistisch niet fraai en ook onduidelijk. C. en D. zijn zelfs zo goed als ongrammaticaal. Zulke zinnen moeten dus vermeden worden. Dit kan door ze te vervangen door een constructie als:

143.118

In de spreektaal (waarin de varianten C. en D. het meest algemeen zijn), kan het dubbele lo in § 143.117 zinnen C. en D. vervangen worden door één keer lo:1

In C′. en D′. is het eerste lo zowel vet als onderstreept, om aan te geven dat het feitelijk twee functies tegelijk heeft: bepaling bij het add. féra-mesâ, en vergelijkingsdeterminant.

143.119

In § 143.113–113a voorbeelden C. en D. is gewezen op de ambiguïteit van b. en c. We herhalen hier Cb/c. als (1), en Db/c. als (2):

Ook de Nederlands vertaling is ambigu, want we kunnen niet zien of Elsa nu (evenals Petriy) subject is, dan wel object (evenals Tek). In het Spokaans bestaat er een voorkeur om in (1) Elsa als object te beschouwen, zodat Tek lo Elsa als een eenheid wordt gezien,terwijl in (2) Elsa als subject wordt beschouwd omdat het geheel los staat van het object Tek.

Moet expliciet uitgedrukt worden dat Elsa evenals Petriy een subject is, dan kan een dummy-werkw. (spoor) worden toegevoegd, bijvoorbeeld:

Omdat variant (2) (met inversie van VOB1 Tek en VK graviy) bij voorkeur een object-functie aan Elsa geeft, wordt (2′) door de meesten afgekeurd vanwege een tegenstrijdigheid: enerzijds drukt de inversie uit dat Elsa bij voorkeur een object is, anderzijds geeft paine aan dat Elsa een subject is.

143.120

De in § 143.119 bedoelde ambiguïteit ontstaat doordat de eigennamen Tek en Elsa geen expliciete subject- of objectvorm hebben (datzelfde geldt ook voor substantieven). Maar pers.vnw.n worden onderscheiden in een 1e en 2e niveau, en aangezien het 2e niveau nooit als subject kan optreden, is ambiguïteit bij het 2e niveau uitgesloten. Hetzelfde geldt voor de Nederlandse nominatief (zoals "ik" of "hij") versus de accusatief ("mij" of "hem"). Vergelijk:

Zin (3a) is in het Spokaans ambigu omdat we aan eup niet kunnen zien of dit als subject dan wel als object fungeert. In (3b) is de ambiguïteit opgeheven omdat hópsat uitsluitend als object kan optreden. Omwille van de niveau-congruentie moet hier ook voor tsil gekozen worden, en is gress ongrammaticaal. Zie ook § 70.73 voor pers.vnw.n in vergelijkingen.

143.121

Vergelijk:

Zin (2) is een bijzondere variant van (1) die hier nog niet verder besproken is. Hierbij is niet de kern met lo gemarkeerd, maar het predicaat dat bij die kern hoort. Ook hiermee wordt uitgedrukt dat de kern als VOB1 fungeert. Dit alternatief van variant A. wordt als dialectisch beschouwd en komen we vooral tegen in het Môliy-Spokaans in en om Amahagge, en het Hazâcki-Spokaans.
Omdat het in (1) en (2) door de positie van lo duidelijk is dat de kern do als VOB1 optreedt, weten we dat er nog een tweede subject (VOB2) moet volgen; dat is dan per definitie lo gress. Het onderstreepte element is dan het object, waarbij er tussen een 1e niveau (tu) en een 2e (fimpt) gekozen kan worden.

143.122

We bespreken hier nog enkele constructies met twee verschillende objecten. Vergelijk:

In § 143.113a is uitgelegd dat variant D. twijfelachtig is, en de voorkeur aan C. wordt gegeven. Omdat eft letra semantisch gezien niet kan schrijven en dus geen subject kan zijn, is ambiguïteit hier uitgesloten. De varianten A. en B. lijken identiek, omdat VOB1 en VOB2 in A. reeds achter elkaar staan. Maar dat er in A. sprake is van twee verschillende constituenten die "toevallig" achter elkaar staan, en in B. van één samengesteld object (bestaande uit VOB1+VOB2) blijkt bij een inversie om de def.tijd uit te drukken:

In (2A) is VOB1 (lo eft portetra) beschouwd als een apart object dat vóór het predicaat staat. VOB2 (lo eft letra) hangt er nu een beetje bij, en daarom is (2A) twijfelachtig. De voorkeur verdient (2B) waarin het samengestelde object (VOB1+VOB2) in zijn geheel voor het predicaat verschijnt.
Terwijl (1D) twijfelachtig is, is (2D) (na de inversie van predicaat en object) wel correct. Sterker nog: het verschil tussen (1C) en (1D) verdwijnt als het object vóór het predicaat staat.

143.123

Extra gecompliceerd wordt het als we het object willen of moeten markeren met enn. We herhalen hier (1) en (2) uit de vorige paragraaf, maar dan met toevoeging van enn:

In alle gevallen levert toevoeging van enn vóór een met lo gemarkeerd element een ongrammaticale of twijfelachtige constructie op. De beste oplossing is om voor variant C. te kiezen (bij de def.tijd identiek aan D., zie voorbeeld (2′)), omdat daarin een "echt" object zonder lo staat.

143.124

Twee verschillende objecten komen ook in een passieve constructie voor, bijvoorbeeld:

Varianten (2C) en (3C) zijn om dezelfde reden twijfelachtig als Cb. in § 143.113: de met lo gemarkeerde VK (vita resp. ÿrbÿr) staat het liefst direct voor de eveneens met lo gemarkeerde VOB2 (ef geffys resp. groft ralpainer), zodat variant D. de voorkeur heeft.

143.125

Lo ... lo kan ook gebruikt worden om de eigenschap van het predicaat bij twee entiteiten te vergelijken. In (1) gaat het om een intrans.werkw., in (2) om een trans.werkw. met een object:

Constructies als in (1) komen overeen met de a-zinnen in § 143.113. Die in (2) zijn te vergelijken met de b-zinnen in § 143.113. Merk op dat (2C) nu correct is (in tegenstelling tot Cb in § 143.113) omdat cyriy een pred.add. is dat het liefst direct achter het predicaat staat.
Toevoeging van het spoor paine geldt in deze voorbeelden als zeer verzorgde schrijftaal omdat dit spoor hier feitelijk niet nodig is om ambiguïteit op te heffen.

143.126

In variant B in § 143.114 zijn VOB1 en VOB2 nevengeschikt in één volsubject. Per definitie is dit een meervoudige constituent, wat consequenties heeft voor andere meervoudsmarkeringen in de zin.1 Vergelijk:

Zin (4) is een voorbeeld van een passiefconstructie waarbij er sprake is van een meervoudig volobject als zinskern. Merk op dat het onderstreepte lo hier de determinant is die aangeeft dat glântiyn een obj.add. is. Dat staat los van de vette vergelijkingsdeterminanten lo ... lo.

143.127

Lo ... lo kan ook gebruikt worden om uit te drukken dat actie VOB1 dezelfde eigenschap heeft als actie VOB2. Omdat het hier om twee verschillende predicaten gaat waaraan één en dezelfde kwalificatie is toegekend, moet deze kwalificatie expliciet als vergelijkend element worden gemarkeerd. Variant A. is daarom twijfelachtig, variant B. is onmogelijk en variant C. is nu de enige correcte vorm (zowel schrijf- als spreektaal):

In A. worden twee zinnen met elkaar vergeleken, namelijk Lât stômple vita en Cerrt frajjae vita, waarbij het niet duidelijk is of het tweede vita is gedeleerd, dan wel geheel afwezig is. Het is daarom evenmin duidelijk of het rennen van Cerrt "snel" gebeurt, en dus of er een vergelijking gemaakt kan worden tussen de mate van snelheid bij stômple en de mate van snelheid bij frajjae.
Varianten B. en D. zijn onmogelijk omdat Cerrt als subject voor frajjae moet staan. Variant C. is correct omdat de lo-markeringen duidelijk aangeven dat de snelheid ook aan het tweede predicaat ("rennen") wordt gerelateerd.

143.128

Als de predicaten VOB1 en VOB2 een identieke zinskern bij zich hebben, terwijl de predicaten verschillen, kan de kern bij VOB1 al dan niet gedeleerd worden. Wordt hij niet gedeleerd, dan is pronominalisatie nodig:

143.129

Zijn de kernen bij de vergelijkende predicaten VOB1 en VOB2 identiek, dan is het gebruik van modale hulpwerkw.n correct. Een modaal suffix bij het spoor paine is marginaal mogelijk als bij VOB2 een gepronominaliseerde kern staat; is de kern gedeleerd, dan is zo'n suffix altijd ongrammaticaal:

143.130

Nog een voorbeeld van twee predicaten die qua kwalificatie met elkaar vergeleken worden, maar nu bij trans.werkw.n en een object:

Hoe ingewikkelder de zinnen zijn, hoe lastiger het is om uit te maken dat de kwalificatie die bij predicaat VOB1 hoort, ook bij VOB2 begrepen moet worden. In plaats van C. of D. zouden we ook kunnen kiezen voor twee nevengeschikte zinnen:

143.131   VOB1 en VOB2 zijn attributieve additieven

Als twee verschillende attributieve additieven met elkaar vergeleken worden, wordt de voorkeur gegeven aan een vergelijking van twee zinsdelen (hier onderstreept) waarin deze add.n voorkomen:

Zie ook § 143.38 voor dus.

143.132

Een vergelijking van twee add.n binnen één zinsdeel is weinig acceptabel (in het Nederlands gaat dit goed). Vergelijk (1) en (2) in de vorige paragraaf met:

143.133   VOB1 en VOB2 zijn voorzetsels

Contrast van voorz.s wordt uitgedrukt door twee voorz.bep.n te vergelijken (vergelijk ook § 143.40 voor dus):

Een vergelijking van twee voorz.s is echter niet mogelijk (in het Nederlands kan dat wel):

143.134   VOB1 en VOB2 zijn locaties/tijdsbepalingen

Voorbeeld van een plaatsbepaling:

Welke varianten correct zijn, en welke twijfelachtig, hangt onder meer af van het soort plaatsbepaling. Bij korte woordjes als kusami en kusama heeft variant A. de voorkeur (dus waarbij beide plaatsbepalingen op grote afstand van elkaar staan, ofwel: bij linkse dislocatie van een van beide plaatsbepalingen). Bij langere omschrijvingen, zoals in (2), worden beide plaatsbepalingen het liefst direct achter elkaar aan het einde van de zin gezet, zodat varianten B. en D. de voorkeur hebben. Het een en ander heeft te maken met de rechtse dislocatie van "zware" constituenten. De varianten C. zijn twijfelachtig omdat beide met lo gemarkeerde constituenten niet onmiddellijk achter elkaar staan.
Vergelijk ook § 143.42 voor dus.

143.135

Voorbeeld van een tijdsbepaling (horit (vroeg) heeft de onregelmatige vergr.trap quefôs (vroeger)):

Variant A. is correct vanwege de linkse dislocatie van een van de tijdsbepalingen; variant C. is twijfelachtig omdat beide met lo gemarkeerde constituenten niet onmiddellijk achter elkaar staan. Vergelijk ook § 143.44 voor dus.

143.135a   VOB1 en VOB2 zijn twee nevengeschikte zinnen

Twee gehele zinnen kunnen elk met lo gemarkeerd worden als ze vergeleken worden met een VK die niet expliciet is uitgedrukt maar uit de context begrepen kan worden. Bijvoorbeeld:

De twee nevengeschikte zinnen in (1) worden met elkaar vergeleken op basis van VK "geslaagdheid". Dat VOB1 geslaagd was, blijkt uit hupser (vrolijk), en bij VOB2 blijkt het uit ošém (geslaagd). In (2) worden de speech van de directeur en de receptie met elkaar vergeleken, en op basis van VK "vervelend; mislukt" aan elkaar gelijkgesteld.

143.136   VOB1 is een feit; VOB2 is een performatieve expressie

Een bijzonder soort lo-vergelijking vinden we in de volgende voorbeelden:

In deze constructies geldt de eerst genoemde SvZ als VOB1, waarna deze vergeleken wordt met een niet nader genoemde SvZ die het subject in de tweede zin in gedachten had en op de een of andere manier laat blijken (zoals "beweren", "denken" of "verwachten"). In (1) kan de SvZ omschreven worden als DEZE MACHINE IS VEILIG. Deze SvZ is niet alleen een feit, maar ook datgene wat de fabrikant beweert. Vergelijk ook § 143.52 voor dus.

143.137

Constructies als § 143.136 (1)–(3) behoren tot de spreektaal en nonchalante schrijftaal. In beter verzorgde schrijftaal wordt de voorkeur gegeven aan een deverbalisering. Vergelijk (1)–(3) met:

Vergelijk ook de deverbaliseringen in § 144.22.

143.138   Aangeven dat de ene zaak in dezelfde mate aanwezig is als een andere zaak

Een bijzonder soort vergelijking is te vinden in zinnen als Peter is even slim als handig, of Hij verbrandt zijn geld even lief als dat hij het weggeeft. Ook voor zulke constructies wordt lo ... lo gebruikt:

Bij (1) en (2) kunnen we de onderstreepte delen opvatten als één samengestelde additivische bepaling. In werkelijkheid gaat het om een zeer beknopte zin waarin subject en predicaat zijn weggelaten. Zo kunnen we (1) opvatten als een combinatie van VOB1 Petriy melde fâkomm en VOB2 Petriy melde habilem.
Zin (3) is feitelijk een combinatie van VOB1 óps zôzje ef raporsz en VOB2 óps oltake ef raporsz, waarbij het subject óps de tweede keer is gedeleerd en het object ef raporsz is gepronominaliseerd tot efs.
In (4) kan het subject eventueel in de vorm van do herhaald worden, omdat het hier om twee lange zinnen gaat die voor de meeste onderdelen van elkaar verschillen. Ook de tijd is anders: een definitieve tijd in VOB1 en een neutrale tijd in VOB2. Vergelijk ook § 143.96–97 voor fitus, en § 144.40.

143.139   Aangeven dat de ene groep entiteiten gelijkmatig verdeeld is met

betrekking tot een andere groep

Als er sprake is van een gelijke hoeveelheid van iets met betrekking tot iets anders, wordt in principe lopert gebruikt, maar omdat dit onb.vnw. nooit in een zinskern kan optreden, is het gebruik ervan beperkt.1 Vergelijk:

Zin b. is ongrammaticaal omdat lopert in de kern staat. In plaats van b. is echter een specifieke constructie met lo ...lo mogelijk:

In c. worden twee "verzamelingen" vergeleken: VOB1 = "veel kippen" en VOB2 = "de drie hokken". Er is hier sprake van een distributieve vergelijking, want het aantal kippen is gelijkmatig over de drie hokken verdeeld. Er worden dus drie hokken met drie groepen van kippen vergeleken.

143.140

De distributieve vergelijking die in c. in de vorige paragraaf is geïllustreerd, is uitsluitend mogelijk met lo pert en lo litel. Andere add.n kennen zo'n vergelijking niet; vergelijk:

In a. is er sprake van een distributieve lezing: het aantal kanaries is gelijkelijk verdeeld over de vier volières. In b. daarentegen is er sprake van een kwalitatieve lezing: alle kanaries zijn in gelijke mate even zeldzaam, en die vliegen in de vier volières rond (niet per se evenveel vogels in elke volière). Voor likkô, zie § 143.104.

143.141   Aangeven dat een eigenschap typerend is voor een bepaalde entiteit

Lo ... lo wordt ook gebruikt om aan te geven dat een eigenschap typerend is voor een bepaalde entiteit. Hierbij staan de beide lo-bepalingen altijd direct achter elkaar. Het gaat vaak om vaste uitdrukkingen, maar het kunnen ook spontane taaluitingen zijn, bijvoorbeeld:

Zie ook § 143.79 voor het gebruik van lo in dergelijke vergelijkingen.

VERVOLG IN HOOFDSTUK 144

© (2000) Rolandt Tweehuysen, Kimswerd, the Netherlands