Spocamerican

In 1790 vestigde de sekteleider Uteer Chafe (1758-1806) zich met de leden van de ergynische Ÿrtôlle-sekte in Amerika, omdat de extreme opvattingen die deze sekte er op het gebied van rituelen op na hield zelfs in Spokanië op weerstand stuitten, zeker in het rooms-katholieke westen van Berref, waar Uteer Chafe woonde (in de stad Lammafin).

Zij streken neer op een plek die dicht bij de huidige stad Spokane (in de staat Washington) ligt. In de halve eeuw daarna zijn er nog meer Spokaniërs naar dit bosrijke gebied geëmigreerd, nu niet meer vanwege hun religieuze opvattingen, maar op zoek naar een beter bestaan. In de armelijke en zo goed als analfabetische Spokanische gemeenschap in Amerika ontwikkelde zich een wonderlijke mengtaal met Spokaanse en Engelse elementen, die Spocamerican wordt genoemd. Door de ongeletterdheid van de sprekers en het geïsoleerde bosleven zijn er nauwelijks schriftelijke bronnen voor het Spocamerican, en de taal is momenteel zo goed als uitgestorven (wellicht spreekt niemand het meer).

Het was daarom ook zeer verheugend dat mevrouw Geneva Ÿzolufo-Orešy, hoofd van de Manuscriptenafdeling van de Koninklijke Academie in Hirdo, in 1991 een gescheurd vodje papier in haar bibliotheek aantrof waarop tien regels in het Spocamerican zijn te lezen. Het onvaste handschrift verraadt iemand die van het schrijven zeker geen dagelijkse bezigheid maakte. Dat hij zijn schrijfkunst in de Engelse taal onder de knie heeft gekregen, en niet in het Spokaans, kan zo goed als zeker opgemaakt worden uit de wijze waarop hij spelt: er komen uitsluitend Engelstalige en verengelste Spokaanse woorden in voor, alles aangepast aan de Engelse orthografie. Niets in de spelling verraadt enige kennis van de schrijfregels zoals die voor het Spokaans gelden, en ook het gebruik van het Latijnse alfabet is een indicatie dat de man in Amerika heeft leren schrijven. In Spokanië werd tot in het begin van de 20e eeuw uitsluitend het Pegrevische alfabet gebruikt.

Deze unieke schriftelijke bron van het Spocamerican is nader onderzocht door de Ierse professor Ian O'Brien, die al jaren in Spokanië woont en sinds 1982 aan de Universiteit van Hirdo verbonden is als gastdocent Keltische talen en Oudspokaans (een interessante combinatie!). Op het vodje is de datum 11(?).2.1832 te vinden, maar dat moet er (door een bibliothecaris?) opgeschreven zijn toen het stukje papier de lange reis van Amerika naar Hirdo had voltooid. Volgens O'Brien is de tekst door een jager geschreven tussen ca. 1820 en 1830, op Amerikaans papier. Hij heeft de tekst nauwkeurig geanalyseerd, wat resulteerde in de glossering en vertaling zoals hieronder van hem overgenomen.

Lees ook over de oorsprong van de Amerikaanse stedennaam Spokane!

Spocamerican: een zeldzame tekst
[cr-spome.jpg]

Hieronder worden de 10 regels uit de afbeelding hiernaast uitgelegd:

In zwart staat de letterlijke tekst van het papiertje;
In blauw worden de elementen genoemd waaruit het Spocamerican is opgebouwd: in principe Engelse woorden, maar als het duidelijk om Spokaanse woorden gaat, zijn ze onderstreept. Soms kan een woord zowel Engels als Spokaans zijn, bijvoorbeeld shot in regel 4;
In rood staat een woord-voor-woord vertaling (naar het Nederlands) van de blauwe regel.

 1. In ee  smile thur  mens   sit
    in a   smyl  dur   men    sit
    in een hut   drie  mannen zitten

 2. Thee wait    ee  pitchee comen
    they wait    a   pytšutû coming
    ze   wachten een beer    komende

 3. Plurt      en  ef  thee, he  rep   ee  pitchee see  be   me
    plirtof    one of  them  he  reppe a   pytšutû see  by   me
    plotseling een van hen   hij zegt  een beer    zien door mij

 4. First  man put   sin   gun     an  rep   he  shot
    first  man put   sener gun/gun and reppe he  shoot/šote
    eerste man neemt zijn  geweer  en  zegt  hij schiet

 5. Sec    man put   sin   gun     an  shot       tur       rep   not
    second man put   sener gun/gun and shoot/šote tûre      reppe not/nert
    tweede man neemt zijn  geweer  en  schiet     maar.niet zegt  niet[s]

 6. Thur  man rep   not      teer dead ee
    third man reppe not/nert tur  dead ?is
    derde man zegt  niet[s]  maar dood is

 7. Thur  man my    prefdeaf
    third man melde prefdef
    derde man is    prooi

 8. Sec    man my    workif
    second man melde ierquf
    tweede man is    jager

 9. First  man my    pitchees fooder
    first  man melde pytšutûs fooder
    eerste man is    beers    voedsel

10. Ee pitchee my    poor
    ef pytšutû melde poir[e]
    de beer    is    levend/in leven

Vertaling:

Er zitten drie mannen in een hut
Ze wachten tot er een beer komt
Plotseling roept een van hen: ik zie een beer
De eerste man neemt zijn geweer en zegt dat-ie schiet
De tweede man neemt zijn geweer maar zegt niets
De derde man zegt niets maar valt dood neer
De derde man is de prooi
De tweede man is de jager
De eerste man is het voedsel voor de beer
De beer leeft nog

Hoe interpreteren we dit verhaaltje?

De eerste man is laf; hij beweert dat hij schiet maar doet het niet. Gevolg: de beer vreet hem op.
De tweede man is een sukkel; hij zegt niks maar schiet gewoon. Alleen raakt hij de derde man, en niet de beer: die blijft in leven).
De derde man is een slome: hij verzuimt te schieten of iets te zeggen, en wordt door de tweede man doodgeschoten.
De beer is de overwinnaar.