Spokanisch Archief

RECEPTEN en VOEDSEL
Zie ook
Traditionele producten
 
Dit bestand
 
1. Brûe (stamppot)
2. Tustu-sôsa (eierragoût)
3. Môliy-toriyst (môliy-cake)
4. Kussik-dârg (Kussik-soep)
5. Milbo-šupa (Milbo-soep)
6. Sucrolâse-rafeos (suikerbietkoekjes)
7. Kyrt (kruidenmengsel)
8. Limâs (kruidenmengsel)
 
  9. Lâmbe-krest fes targôn-sôsa
     (Lamsbout in dragonsaus)
10. Blotojanta-tjyto-pimentos
     (paprika's gevuld met gehakt)
11. Hildi-munk (Hildi-vruchtengebakje)
12. Ðâbro-lett (monnikspannekoek)
13. Ryx-brûe (broodpap)
14. Kruiden en specerijen (overzicht)
 
Status: Sommige recepten moeten nog aangevuld worden. Items moeten nog geordend worden.
 

1. Brûe (stamppot)

Met een brûe wordt elke eenpansmaaltijd bedoeld, waarin de hoofdbestanddelen vlees of vis zijn, met allerlei soorten groente, aardappelen en fruit. Het geheel is meestal lang gestoofd, en lijkt vaak op een dikke maaltijdsoep. Er worden allerlei kruiden aan toegevoegd, zoals laurier, kruidnagel, peper of kervel.
Een brûe kan net zo gemaakt worden als men zelf wil, maar er zijn een paar basisprincipes. Deze worden hier aan de hand van enkele populaire recepten uitgelegd.

Klâg-brûe (Brûe van lamsbout)

.....

Blakkos-brûe (Brûe van witte vis)

Hiervoor kan kabeljouw of wijting worden gebruikt, of een mengsel hiervan.
.....

Renðetiyse-brûe (Brûe van rundvlees)

.....

Belkiy knoktiyse-brûe (Brûe van varkensvlees met fruit)

.....


2. Tustu-sôsa (eierragoût)

Dit eenvoudige recept is heel populair bij de boerenbevolking op de zuidelijke eilanden Tigof en Lomky. Over het algemeen worden hiervoor ganzeneieren gebruikt, maar men kan natuurlijk ook voor kippeneieren kiezen. Men drinkt hier graag een koele droge witte wijn bij.

Nodig voor 4 personen:


Dit moet u doen:


In Spokanië is het de gewoonte om de aardappelen in de salade te verwerken, maar u kunt de aardappelen ook apart van de witlof-salade serveren.


3. Môliy-toriyst (môliy-cake)

Een populaire cake, afkomstig uit Jelafo. Men zegt dat de lekkerste cakes gebakken worden in en rondom het plaatsje Ÿrtazo. De cake wordt graag op feestelijke dagen bij de middagkoffie geserveerd. De "zachte stroop" die in Spokanië gebruikt wordt, is in Nederland niet verkrijgbaar. U kunt daarom het beste schenkstroop (voor de pannekoeken) gebruiken.

Nodig voor 1 cake:


Dit moet u doen:



4. Kussik-dârg (Kussik-soep)

Een dikke uiensoep met aardappelen, gegeten als hoofdmaaltijd.

Nodig voor 4 personen:


Bij ontstentenis van Kÿponiy Tjemp-soza, de droge Tjempse worst, kunt u de Franse Saucisson sec pur porc, de Italiaanse Sachettino of een andere, niet of zeer licht gerookte droge worst gebruiken. Amandelen groeien al eeuwen lang in het beschutte deel van de benedenloop van de Cheetucjâ (Tigof) en op de Krupel-blofvlakte langs de Oes (Lomky). Gestampte amandelen worden in veel Spokanische gerechten gebruikt. Bij ons zijn ze in reformwinkels verkrijgbaar, maar u kunt ook amandelschaafsel met een vijzel fijnstampen tot bloemachtig poeder.

Een dârg is een gebonden soep die als maaltijdsoep of als voorgerecht kan dienen. Kussikse uiensoep, gloeiend heet gegeten op een winteravond, is een traditioneel gerecht waarvan voor zowel hardwerkende vissers als verfijnde gourmets een grote bekoring uitgaat. Het wordt reeds in het oudste Spokanische kookboek (1603) vermeld. Stel u de schier ontelbare generaties van Spokanische gezinnen voor, gretig gebogen over hun dampende Kussik-dârg in het schijnsel van kaars of haardvuur en u hebt een beeld van puurheid en bestendigheid dat overeenkomt met het wezen van dit voedsel. Kussik-dârg geldt voorts als een remedie tegen verkoudheid en vermoeidheid, en wordt in het algemeen als stress-verlagend beschouwd. Het hier beschreven recept maakt gebruik van room, wat vroeger alleen op hoogtijdagen gebeurde. Wie een minder voedzame soep wil kan de room door melk vervangen. Kussik-dârg wordt niet alleen in Kussik maar in heel Tjemp en Noord-Plefô gegeten. In Yfte (eilandje Zvomina) wordt elk jaar op 22 oktober een Kussik-dârg-festival gehouden. (DOM 164-165)

Dit moet u doen:


Bij een Kussik-dârg wordt altijd stón gegeten, een middelgrove, zoute broodsoort die typisch is voor Oost-Berref (inclusief Tjemp). In plaats van stón kunt u een pain campagne serveren, waarover wat zout is gestrooid.

Het is in Spokanië niet gebruikelijk om brood bij de maaltijdsoep te eten, zodat we de combinatie van dârg met stón kunnen beschouwen als een typische uiting van Tjempse cultuur. (DOM 164-165)

Met dank aan Joost den Haan
Dit recept in het Fries


5. Milbo-šupa (Milbo-soep)

Een kruidige bonensoep met vlees, oorspronkelijk uit Milbo. Zoals alle soep, wordt ook deze als maaltijdsoep gegeten.


.....


6. Sucrolâse-rafeos (suikerbietkoekjes)

Een traditioneel gerecht dat bekend is in alle streken waar suikerbieten worden verbouwd.

Dit heeft u nodig:


Vulling:


Dit moet u doen:


Meer over suikerbieten, zie bestand Suikerbieten.


7. Kyrt

Kyrt is een aftreksel van onder meer lavas, kervel en peper, en wordt als aroma voor soep en vlees gebruikt. Het product is in flesjes te koop, maar u kunt het ook zelf maken.

Nodig voor 1 dl:


.........


8. Limâs

Limâs is een mengsel van zeezout, knoflook en fecc, en wordt gebruikt als aroma in soepen en stamppotten (zie ook bij de Brûe). "Fecc" is een soort Spaanse peper.

Nodig voor 100 gram:


.........


9. Lâmbe-krest fes targôn-sôsa (lamsbout in dragonsaus)

Dit eenvoudige feestgerecht maken we van plakken lamsbout. U kunt de bout zelf snijden, maar uw professionele slager is uiteraard altijd bereid om u de plakken kant en klaar te leveren.

Dit heeft u nodig:


Saus:


Dit moet u doen:


Origineel recept genoemd in de Amagene .


10. Blotojanta-tjyto-pimentos (paprika's gevuld met gehakt)

Paprika's gevuld met gehakt. Op Nâmpa-dag worden er rode, gele en groene paprika's gebruikt, op andere dagen blijven de gele achterwege. (DOM 134-135).

Dit heeft u nodig:


Dit moet u doen:



11. Hildi-munk (Hildi-vruchtengebakje)

Letterlijk betekent Hildi-munk een Hildi-spons. Het gaat om een traditionele lekkernij uit Hildi: een met marsepein omwikkeld vruchtengebakje op basis van zachte cake.

Nodig voor 5 stuks:


.........


12. Ðâbro-lett (monnikspannekoek)

Een warme knapperige opgerolde pannekoek gevuld met jam of stroop. Een specialiteit uit Xea en Potasÿrt, maar ook erg populair in het naburige Hirdo. In het Spokaans wordt onderscheid gemaakt tussen een crepp (slappe en dunne pannekloek, dus inderdaad als een Franse crêpe) en een lett (dikkere, knapperige pannekoek). Bij een ðâbro-lett is het de kunst om het baksel knapperig te houden en tegelijkertijd soepel genoeg om het te kunnen oprollen.
De naam is feitelijk een woordspeling, want het kan ook "monniks-spijt" betekenen. Het verhaal gaat dat een ergynische monnik in de 17e eeuw een vrouw had verkracht en haar vervolgens trachtte te doden met een vergiftigde pannekoek. Dat mislukte: de vrouw vond de pannekoek heerlijk maar bleef in leven. De monnik had spijt van zijn daad en daarmee was de vrouw kennelijk tevreden. Een onwaarschijnlijk verhaal dat eerder bebaseerd lijkt op de dubbele betekenis van het woord lett, dan op een historisch feit.

Nodig voor 5 stuks:


.........


13. Ryx-brûe (broodpap)

Broodpap werd oorspronkelijk gemaakt van oud brood en was typisch armeluisvoedsel. Tegenwoordig zijn er ook verse broodsoorten te koop om de pap te maken. Zoals alle papsoorten is ook dit een typisch ontbijtproduct. Broodpap wordt vooral gegeten op het platteland van Liftka. 1 liter melk, 250 gram oud brood zonder korsten, 5 eetl. bruine basterdsuiker, 2 theel. kaneel, boter Bereidingswijze Giet de melk in een pan en breng aan de kook. Snijd het brood in stukjes en doe die in de melk. Laat alles, goed roerend, op laag vuur even doorkoken. Haal de pan van het vuur en voeg de bruine basterdsuiker en kaneel toe. Roer alles goed door elkaar. Dien de broodpap zo warm mogelijk op diepe borden op en leg vlak voor het opdienen een klontje boter op de pap. M

Nodig voor 2 à 3 porties:


Giet de melk in een pan en breng aan de kook. Snijd het brood in stukjes en doe die in de melk. Laat alles, goed roerend, op een laag vuur even doorkoken. Haal de pan van het vuur en voeg de bruine suiker, kaneel en citroen toe. Roer alles goed door elkaar. Dien de broodpap zo warm mogelijk op diepe borden op en leg vlak voor het opdienen een klontje boter op de pap. Voeg eventueel fruit toe.


14. Kruiden en specerijen (globaal overzicht)

In Spokanië zijn onder meer de volgende kruiden, specerijen en andere smaakmakers bekend:

ablóbanenootmuskaat
anisoanijs
anurfÿkamille
baselkbasilicum
blakcÿrpepwitte peper
cârvikarwij, kummel
coceskokos
cumynkomijn
cÿrpeppeper
ðarmiy-lékdaslook
diladille
doacÿrpepzwarte peper
feccsoort Spaanse peper
frÿccadišemierikswortel
fysakaneel
gârlisknoflook
ginebragember
girdesoseen op Worcestersauce lijkende smaakmaker, oorspronkelijk uit Girdes, op basis van azijn, suiker, zout, ansjovis, uien, kruidnagel, citroen, peper en nootmuskaat
hôrna-xejafiyfenegriek
jâstepmosterd
jéns-lékbieslook
junipjeneverbes (Spokanische variëteit met donkerrode bessen)
kârfolkervel
kârfolâspasta of saus van kervel, citroentijm en basilicum
kârmomakardemom
kóquksojasaus (altijd de Japanse variant (koikuchi)).
korjândriykoriander
kruyc-moflabiymaanzaad
kyrtaftreksel van o.a. lavas, kervel en peper, in soep en vlees gebruikt
limâsmengsel van zeezout, knoflook en fecc, en wordt gebruikt als aroma in soepen en stamppotten
loresiynlaurierblad
luna-huronlavas
majonessmayonaise (er zijn veel regionale varianten)
masifoelie
menntmunt
mÿftoverse groene peper
nekofboerenwormkruid
nelkkruidnagel
nelk-feccpiment, Jamaicapeper
oregannoregano
persellepeterselie
piylmbySpokanische variant van tomatenketchup
rosmarinrozemarijn
safrann, sôfrannsaffraan
salviysalie
saturÿbonenkruid
selzout
šénðiyverwant aan peterselie, maar veel sterker van smaak
sitrusiy-tymacitroentijm (in Spokanië algemener dan gewone tijm)
šiyl-fenelc(blad)venkel (knolvenkel (groente) is in Spokanië onbekend)
šiyl-oregannechte marjolein, majoraan
šiyl-tymaechte tijm
spyntecgedroogd boerenwormkruid
sucrosuiker
targôndragon
triyftmengsel van gemalen amandelen, komijn en salie
tyma(echte) tijm
vanyjavanille
vervanaverwant aan citroenverbena (aloysia citriodora), maar met een ondertoon van frambozensmaak en een zwakkere citroensmaak
ylsahoning

© De Twee Hanen v.o.f. • Kimswerd • The Netherlands

DA 00 • SPARC 12 dec 1997