Kronieken en geschriften

Alveyro-fÿtafiy (Alveyro-kroniek, 1590-92)

Wordt bewaard in de Kult-Sjeus Maria-câtedralo te Gasky; hierin wordt het leven van bisschop Alveyro Joez en de bouw van de kathedraal beschreven. Zie Citaten.

Bribâmip (Bribâbof-boek, ca. 1320)

Een van de oudste handschriften in Spokanië. Het gaat om delen uit de Ergemip, hoewel de tekst hier en daar sterk afwijkt van de tekst zoals die in de tegenwoordige Ergemip gestandaardiseerd is. De Bribâmip is in de 17e eeuw van een nieuwe lederen band voorzien, versierd met vergulde uvory-motieven, die onder meer het crana-teken vormen. Het handschrift is te bezichtigen in een museumpje achterin de Bribâbof-kerk in Hirdo.

De titel luidt: Ergetex ef mimpit lek Ergemip (Het boek van Erget ofwel Ergemip).

Fentiy-fÿtafiy Dur (Fentiy-kroniek Drie, 1423)

Het origineel is niet bewaard gebleven, maar een afschrift ervan uit ca. 1580 wordt bewaard in het Fentiy-klooster in Leeserf. Aangezien het origineel de exacte datum bevatte waarop het handschrift is voltooid, en dit op het afschrift zo is overgenomen, is de datering geen probleem. In het Fentiy-klooster zijn nog een aantal kronieken geschreven, vandaar het volgnummer "Drie".
Het interessantste deel van de tekst is een verhandeling over het verschil tussen "weten" en "kennen". Als je iets "weet" is dat aangeboren, of liever gezegd, door Erget ingegeven. Als je iets "kent" heb je het moeten leren. Dit is een vrijwillig proces dat weliswaar door Erget gestuurd kan worden, maar als mens moet je het initiatief nemen. De kroniek werkt talloze voorbeelden uit om dit verschil te verduidelijken, en dat geeft een onthullend beeld hoe men in de 15e eeuw tegen de wereld aankeek. Dat ijs koud is, is uiteraard iets wat je "weet": niemand hoeft je dat te vertellen en je hoeft het niet te leren; het is een ervaringsfeit. Maar bijvoorbeeld ook je geboortedatum is iets wat je "weet", want het is een ervaringsfeit (je was immers zelf bij je geboorte aanwezig). Het feit dat niemand zijn eigen geboortedatum kan vertellen als hij dat niet van bijvoorbeeld zijn ouders heeft gehoord, zou ervoor pleiten dat het hier niet om "weten" maar om "kennen" gaat.

Volgens de kroniek "weet" iemand altijd zijn geboortedatum, maar kan hij dat pas mededelen als hij op de hoogte is van het systeem van dagen, maanden en jaren, zoals de kalender dat vastlegt. En dit systeem is een kwestie van "kennen", ofwel leren. Daar tegenover staat dat je je sterfdatum nooit kan "weten", maar wel kan "kennen", ofwel kan vernemen als een ander je dat vertelt. In eerste instantie is het natuurlijk Neeftôs, de god van Dood en Ziekte, die weet (bepaalt) wanneer iemand sterft. Maar priesters, waarzeggers en andere lieden die in de toekomst kunnen kijken of met goden kunnen communiceren, zijn van sterfdata op de hoogte. Zij kunnen het iemand dus vertellen. Dat het vrijwel nooit voorkomt dat iemand ook daadwerkelijk op de voorspelde datum sterft, komt doordat Neeftôs zijn beslissingen geregeld herziet. Op deze wijze wordt de mens niet aan spanningen blootgesteld doordat hij zijn precieze sterfdatum "weet". Mensen die besluiten suïcide te plegen, hebben van Neeftôs wél een duidelijke boodschap meegekregen, in de trant van: op die en die dag zul je sterven. Iemand mag dan wel denken dat hij zelf beslist om een eind aan zijn leven te maken, maar dat is slechts schijn. Het is Neeftôs die dat bepaalt en het jou meedeelt - nu "ken" je de datum dus.

Ipana-fÿtafiy (Ipana-kroniek, ca. 1410)

Wordt bewaard in het Ef Sipoet-stovy, een museum in Ameronne. In deze kroniek wordt onder meer de moord op Jarâkiy beschreven. Zie Citaten.

Kentsaramâ (Commune-register, ca. 1450)

Register waarin de alleroudste religieuze communes (kentsa) vermeld zijn. Van communes uit deze lijst is meestal niet (meer) bekend wanneer en door wie ze zijn gesticht. De Kentsaramâ wordt bewaard in de bibliotheek van het Afinâf-klooster te Lostô.

Leporello-fÿtafiy (Leporello-kroniek, 1480)

Kroniek in harmonicavorm, het oudste document dat gewaagt van Mikkon als nederzetting (13e eeuw). Sinds 1990 is dit document te bewonderen in het Mikkon-museem in Hirdo, vóór die tijd lag het in het Liftkar Muzeem. Het Mikkon-museum heeft jarenlang geprobeerd om het document te bemachtigen, omdat het meer in dit museum zo passen dan in een nogal verwaarloosd museum met oude gebruiksvoorwerpen.

Tano-fÿtafiy (Tano-kroniek, ca. 1690)

Hierin staat een gedetailleerde geschiedenis van het eiland Lomky. Een bijzondere plaats neemt de beschrijving van de bouw, inwijding en lotgevallen van het kasteel op de Strâmpaiy-kaap in (nu een ruïne). De kroniek is te bezichtigen in het Stadsmuseum van Trofy.

Zie ook Bibliotheken en archieven Geschiedenis
Status: Nog uitwerken.